Het 'roze olifantjeseffect'

Psychologie van de koude grond
ter lering ende vermaak


Onlangs kwam op mijn werk in een specifieke casus iets ter sprake over de mate van verbaal zijn naar een bepaalde cliënt en welke voorzichtigheid of terughoudendheid daarbij te betrachten.
Daarbij probeerde ik een bepaald mechanisme te illustreren dat ik het 'roze olifantjeseffect' pleeg te noemen bij gebrek aan een ander bekend label plus beschrijving uit de psychologie. Ik kan althans niet zo gauw iets bedenken dat die lading dekt of daar op lijkt, maar ik hou me uiteraard aanbevolen voor betere alternatieven.
Het belang hiervan lijkt me dat het geen sporadisch verschijnsel is maar een veel voorkomende en in mijn optiek een van de grootste verborgen valkuilen in de omgang met matig en licht verstandelijk gehandicapte mensen.

Hoe werkt het?

Wel aldus:
Ik ga u op het hart drukken, nee sterker nog, ik beveel u om toch vooral niet aan roze olifantjes te denken.
Uit mijn stemgeluid en nonverbale signalen en de na-druk-kelijk-heid waarmee ik dit zeg kunt u niets anders dan opmaken dat het mij pure ernst is en dat het van groot belang is.
Over het waarom ervan kan ik op het moment niet al te duidelijk zijn maar neemt u maar van mij aan dat als u wel aan roze olifantjes denkt er van alles en nog wat fout kan en ws. zal gaan en het nog wel eens slecht met u af zou kunnen lopen. Dus het belangrijkste is, en ik kan u dat niet genoeg op het hart drukken, dat u vooral niet aan roze olifantjes denkt.
DUS NIET AAN ROZE OLIFANTJES DENKEN!!!!!!!
begrepen?
Wij gaan verder met wat aan het doen waren en misschien herinner ik u er het komende uur nog eens een of twee keer aan dat we toch vooral niet aan roze olifantjes moeten denken.

En voila bij een volgend samenzijn hoef ik u waarschijnlijk nog slechts te herinneren: u weet het nog wel, he?...sssstt... niet aan denken om u roze olifantjes voor de geest te toveren.
Of alleen al mij zien triggert de reactie: ojee daar heb hem weer met zijn roze olifantjes. Of simpelweg het horen van mijn naam of de gedachte aan mij blijken al genoeg.
Of allerlei associatieve elementen als, stel u voor, dat u eerste keer of meerdere keren dat ik het ter sprake bracht net suiker in u koffie deed of vul maar in wat dan ook uw aandacht trok; al die zaken kunnen bij een volgende gelegenheid zomaar even de gedachte aan die vermaledijde roze olifantjes weer even oproepen.

Misschien was u aanvankelijk nog zo welwillend en naïef om te denken: ok jij je zin, ik zal er niet aan denken, maar dat blijkt u doorgaans niet helemaal te lukken.
De wrange grap is natuurlijk dat u nooit aan roze olifantjes gedacht zou hebben als ik er niet over begonnen was.
En de andere wrange grap is dat als ik dit mechanisme niet doorzie, ik in alle ernst zou kunnen volhouden dat het niet mijn schuld is dat u in weerwil van mijn verwoede pogingen om u daar van te weerhouden toch aan roze olifantjes blijkt te denken. Nee ik heb u nou juist nog zo gewaarschuwd; maar u bent eigenwijs, niet luisteren, he!

En nu mag u voor 'roze olifantjes' zelf van alles en nog wat in vullen.
In geval van de betreffende cliënt ben ik ervan overtuigd dat hij in zijn leven talloze keren ondanks uitdrukkelijke waarschuwingen en donderpreken vooraf toch ongewenst gedrag vertoond heeft dat mede langs bovenbeschreven lijnen ontstond.

Het is natuurlijk meestal een duivels dillema in de zin dat je wilt of moet iemand soms iets duidelijk maken om hem/haar en de omgeving nare ervaringen te besparen maar de vraag is hoe dat te doen in specifieke gevallen.
Wie daar iets zinnigs over weet te zeggen is nu aan de beurt. Ik ben een en al oor.

P.S. Meer aan mijn werk in de gehandicaptenzorg gerelateerde onderwerpen en kwesties zijn te vinden onder dat vak van mij of een vak apart.