Brein en (bewust)zijn

Afgelopen woensdag zag ik het programma 'Profiel' waarin Dick Swaab zijn visie op de bebreinde mens ten beste mocht geven. Die visie laat zich kernachtig aanstippen als en geniet in toenemende mate bekendheid door de gevleugelde uitspraak van Swaab: 'Wij zijn ons brein', wat dan ook de titel van het (verrassend?) populaire boek van deze neurowetenschapper is.



Zelf roep ik nog al eens: 'je bent je lijf' en aangezien het brein gewoon een stukje lijf is, klinkt zo'n uitspraak mij niet echt vreemd of schokkend in de oren. Daarbij vind ik de verhouding en de wisselwerking lichaam/geest altijd een hoogst interessante en mysterieuze kwestie.
De vraag die Dick Swaab steeds oproept is: sturen wij ons brein of stuurt ons brein ons?

En in het kielzog daarvan zitten we dan voor we het weten met de vraag en in soms verhitte discussies of wij wel verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor ons gedrag en of er wel zoiets bestaat als de vrije wil. En daarmee heeft de goedmoedige Swaab tegen wil en dank nogal wat controverse en boosaardige vijandigheid losgemaakt.
Wat mij in dergelijke discussies nogal eens frappeert zijn de overeenkomsten daarin met theologische disputen zoals de vraag naar de voorbeschikking en de vrije wil die in de geschiedenis van ons landje zelfs tot enige kerkscheuringen kon leiden.

Onze verantwoordelijkheid en de bewuste vrije wil enigszins te relativeren en in perspectief te plaatsen lijkt me heel zinnig. Deze begrippen zomaar uit ons vocabulair schrappen, ze te ontkennen of negeren danwel ze in de omgang en het samenleven tot nul te reduceren lijkt me volslagen onzinnig zoniet onmogelijk.
De discussie over het wel en wee en het bereik van de zg vrije wil is natuurlijk al eeuwen gaande.
Nieuw is misschien dat men zich hier vanuit vakwetenschappelijke opvattingen en bevindingen mee bezig begint te houden en vanuit die gezichtspunten puntige commentaren levert.
Vrij onlang nog wist Ap Dijksterhuis in diverse talkshows en andere tv programma's de aandacht te trekken met zijn verhaal en boek over het 'Slimme onbewuste' waarin de vrije wil het ook nogal moest ontgelden. We hebben dus blijkbaar steeds minder te willen.



De Profiel uitzending met Dick Swaab was de eerste in een serie van drie waarin gerenommeerde vaderlandse wetenschappers aan het woord komen over hun kijk op de verhouding tussen wat in de volksmond onze grijze massa heet en dat ongrijpbare verschijnsel dat wij bewustzijn noemen.
Komende woensdag is de beurt aan Henk Barendregt, een wiskundige en logicus die vast en zeker de nodige interessante dingen over 'meditatie' zal gaan zeggen.
De week daarna mag primatoloog en etholoog Frans de Waal de serie besluiten en zal het ongetwijfeld ondermeer over 'empathie en moraliteit' gaan

Aanbevolen voor een ieder met enige belangstelling voor de diersoort 'mens', die soort met dat grote complexe brein en een, naar het zich laat aanzien, toch ook een schier onbedwingbare neiging tot spiritualiteit en vrijdenken. Mijn kijk op de breinologie >>