Abstracte- , spirituele- of spiegelende beelden?(1)

Over Rotkho en Mondriaan gesproken.
Toen Mondriaan nog maar weer eens enkele zwarte lijnen en wat vlakken van wit of af en toe in een primaire kleur op het doek zette, leek hij wel op een soort eindpunt te zijn beland. En ja, wat kun je dan nog? Dan toch maar een paar stappen terug doen om te zien of je ook nog andere wegen kunt bewandelen?
Mondriaan liet zich daarbij ogenschijnlijk mede inspireren door de ritmes van de destijds moderne en nieuwe muziek.
Toen Rotkho zo’n beetje aan het eind van zijn schilderslatijn leek te zijn hing hij de kwast aan de wilgen en maakte hij ook maar een eind aan zijn leven.
Joost Zwagerman, die heel mooi over kleur en kunst kan vertellen, is zeer onder de indruk van het late werk van Rotkho en steekt dat beslist niet onder stoelen of banken. Hij lijkt zich de afgelopen tijd hier te lande zo’n beetje als de ambassadeur van Rotkho opgeworpen te hebben. Daarbij toont hij zich, met Henk van Os, geïntrigeerd door het fenomeen dat sommige schilderijen dergelijke emoties los schijnen maken dat ze de waterlanders doen stromen.

Jan Bor kwam onlangs in VPRO's Boeken langs om over zijn boek Mondriaan als filosoof te praten. Daarbij liet hij Wim Brands weten dat hij zijn ultieme ervaring van hoger inzicht en beroering niet dankzij of tijdens zijn Zen-beoefening in Japan opdeed maar kijkend naar Mondriaan’s Victory Boogie Woogie in het MoMa.

Een dergelijke spirituele ervaring had ik nu helemaal niet voor dit schilderij staand. Ik voel mij, met Emanuel Rutten, eerder en meer bewogen door een doek als ‘De rode boom’ van Mondriaan. Maar ik zou daarbij niet zomaar van ‘het sublieme’ of ‘het sacrale’ willen spreken. Wellicht schort het daarvoor toch nog iets teveel aan mijn artistieke of spirituele ontwikkeling en gevoeligheid.

Ja, wat doet kunst met mensen en wat doen mensen met kunst en wat zoeken ze erin? Zeker in geval van abstracte schilderijen borrelen dergelijke vragen nogal vlot en met regelmaat op. (Wat moet dat dan voorstellen? of, Dat kan m’n kleine zusje ook!)
Abstractie of abstraheren betekent letterlijk zoveel als (ervan) aftrekken of weglaten, en ja wat hou je op een gegeven moment dan nog over?; en waar kijk je dan nog naar? Naar een restantje? Naar een bron van een esthetische of spirituele piekervaringen? Of wordt het eerder een soort spiegel waar je meestal in ziet wat je er zelf inlegt?
Ik zie, ik zie wat ...

Abstracte (schilder)kunst is zo’n voorbeeld van een stroming, idee of vorm die aanvankelijk op veel weerstand stuitte om geleidelijk aan bon ton of de norm te worden onder in ieder geval de smaakmakers en de ingewijden in de kunstwereld. Zodanig zelfs dat figuratieve kunst in genoemde kringen met enige minachting bekeken werd. Daar lijkt zich inmiddels ook weer een kentering in voor gedaan te hebben. Maar dat is iets voor een volgend blogje.