En welke werkelijkheid dan?

Aansluitend op de vraag welke taal wij dan spreken wil ik ook nog even de vraag stellen in welke werkelijkheid wij dan menen of wensen te leven? Want als het niet al te zeer uit de lucht gegrepen is en de stelling enigzins hout snijdt dat:

wij talige wezens zijn en de taal in hoge en niet te onderschatten mate richting geeft aan zowel de aard en de richting van onze perceptie als aan die van ons denken en ons handelen

dan betekent dat dat de taal die wij spreken ook ons meest basale referentiekader is en als het ware het brilletje is waardoor we onze werkelijkheid vormen en bezien. En dan krijgen we, terwijl we toch dachten allemaal in één en dezelfde wereld te leven, dus te maken met ongeveer zoveel werkelijkheden als er brilletjes denkbaar zijn. Dat roept bij mij dan weer even een vage herinnering aan een prisma-pocket-serie of boekje uit de vijftiger of zestiger jaren denken waarin driemaal dezelfde winkelstraat getekend stond en verschillende beelden liet zien. Beeld 1 liet de straat door de ogen van een kind zien en daarop zag je spelende kinderen, een rennende hond, de ijscoman achter zijn kar, een nieuwsgierig kijkende poes en de volle etalage van de speelgoedwinkel. Beeld 2 gaf vader’s blik in dezelfde straat weer met een sportieve auto daarin geparkeerd, met de etalages van de foto- en de gereedschapzaak prominent in beeld en er liepen opeens opvallend veel aantrekkelijke en jonge exemplaren van de andere sexe op de trottoirs. Beeld 3 tenslotte toonde de kijk van moeder de (huis)vrouw vanaf hetzelfde punt in dezelfde straat en daar zien we naast de kruidenier, de slager en de bakker vooral modezaken in beeld en veel vrouwen in (destijds) modieuze kleding en soms wat brave kindertjes bij zich rondlopen. Het beeld is helder en we kunnen iets dergelijks waarschijnlijk allemaal wel zonder al te moeilijke sprongen naar onze eigen tijd en situatie overbrengen. Zoals gezegd kunnen we in één en dezelfde wereld dus vele werkelijkheden ontwaren, schetsen of tegenkomen. Heel wat meer dan ik behappen kan in ieder geval. Daarom wou ik er, evenals bij de talen in het vorige stukje, maar eens een paar uitlichten die mij nogal opvallen en soms als totaal verschillende werelden voor lijken te komen. Zo wordt ons door met name politici, bestuurders, juristen, economen, ambtenaren, managers en meer van dat soort lieden dat zich erin lijkt te specialiseren en te bekwamen om anderen te vertellen hoe het zit en hoe het moet, nogal eens een wereld voorgespiegeld die je de formele of de papieren werkelijkheid zou kunnen noemen. Een werkelijkheid die niet zelden wel bedacht lijkt door mensen die zelf niet helemaal met beide benen in de werkelijkheid staan of in ieder geval niet zelf met hun voeten in de modder hoeven te staan om de kronkels van hun eigen wereldbeeld gestalte te geven. De mensen die het zogeheten ‘vuile werk’ dan wel moeten opknappen plegen het toch vaak zo te ervaren; als een star en een weinig realistisch danwel niet erg eerlijk programma van eisen dat van bovenaf dwingend opgelegd wordt. De strijd tegen deze werkelijkheid wordt ook wel eens ‘vechten tegen de bierkaai’ genoemd. Daar tegenover zouden we een levende of alledaagse werkelijkheid kunnen onderscheiden. Dat is dan die werkelijkheid zoals die veelal ervaren wordt door mensen die zich niet altijd of nauwelijks gehoord voelen; zich niet bij besluitvorming betrokken voelen maar zich wel tot uitvoering genoopt of gedwongen voelen; en die vaak het gevoel hebben dat ze niet in hun reële zorgen serieus genomen worden en het idee hebben dat er maar wat boven hun hoofd beslist en gedaan wordt. Een ietwat wellicht gechargeerd beeld van die werkelijkheid die we ook wel als het ‘echte leven’ of de actualiteit aanduiden? Ach vraag wat in een oud strijdlied nog heetten: de verworpenen der aarde er eens maar naar! De betogers voor een Arabische lente bijvoorbeeld, of de jonge werkelozen in de Zuid-Europese landen of de zogeheten illegalen overal ter wereld. Maar ook hele volkstammen in aanzienlijk minder penibele omstandigheden willen zich nogal eens beklagen over de ondeskundige, incapabele, autoritaire en hoogmoedige betutteling door de boven hen gestelden. Nu is het in veel hoeken van onze huidige cultuur not done om je al te openlijk aan dergelijk beklag over te geven. Je zou namelijk als een ‘loser’ kunnen klinken en zo willen wij natuurlijk beslist niet overkomen. Toch bekruipt mij, zoals onlangs weer eens op het werk, ook wel eens het gevoel dat men gewoon niet lijkt te willen luisteren en je net zo goed tegen de spreekwoordelijke muur kunt staan praten. Dat kan bij mij dan toch ronduit boosheid en/of frustratie oproepen en daar kan en wil ik op zo’n moment dan ook geen andere of mooiere woorden aan geven; ook niet in een andere taal! De hier door mij genoemde en aangehaalde tweedeling in twee elkaar schijnbaar totaal vreemdzijnde en vijandige werkelijkheden, houdt mogelijk enig verband met een zekere fascinatie met vragen rond de verhouding en mogelijke discrepanties tussen theorie en praktijk. En blijkt het leven dan echt altijd sterker dan de leer of stuiten we ook daar soms op paradoxale verrassingen? Gelukkig is er dan ook altijd nog de ideale of de gedroomde werkelijkheid om het leed wat te verzachten. Van sommige kanten wordt er soms wel ernstig gewaarschuwd voor de gevaren van er een al te ideale of gedroomde werkelijkheid op na te houden, in de zin dat je in zo’n droomwereld weg zou kunnen vluchten om de eisen en de uitdagingen van het echte leven te ontlopen. In principe dus niet zo veel anders dan je heil in drugs of alcohol te zoeken. Maar als we te gemakkelijk in een zogenaamd ‘realisme’ van dergelijke snit mee willen gaan, dreigen we toch iets heel essentieels over het hoofd te zien. Namelijk dat we helemaal niet zonder een gedroomde werkelijkheid kunnen wanneer we althans nog iets meer dan ongelikte barbaren willen zijn. Want wat rest de mens nog zonder (gedeelde) dromen en idealen als doel of richtingwijzer. You may say I’m a dreamer zong John Lennon en wist daarmee destijds toch de harten van velen te beroeren. http://youtu.be/pu0efvgEzgA Maar waar horen we een dergelijk geluid de dag van vandaag nog? Mahatma Gandhi, Martin Luther King, de dalai lama en Nelson Mandela waren en zijn hoe dan ook en onmiskenbaar protagonisten van een gedroomde werkelijkheid en bedenk eens in wat voor wereld we nu zouden leven zonder deze dromende grootheden. Als dan zoals Willem Elsschot ooit opmerkte wetten en praktische bezwaren nogal eens het obstakel vormen tussen droom en werkelijkheid moeten we misschien ook onze wetten en onze praktijken eens wat vaker of diepgaander onder de loep nemen. Ik wil hier beslist geen reclame voor Het Huis, Pearl of Anders wel Specsavers maken, want ik heb het niet zo op reclame maar: kijk eens naar je eigen bril en als ie er niet zo ideaal meer uitziet, poets hem desgewenst weer eens wat op! All for the sake of: Dan nog even John Searle over ons referentiekader en de werkelijkheid van de ‘modern mind’: Hier part 2 en part 3 van Searle's verhaal.