Waanzin aan de Wannsee

Wie naar Duitsland gaat en enige belangstelling voor de geschiedenis en de cultuur van dat land weet op te brengen, stuit daarbij ook onvermijdelijk altijd weer vrij rap op de tweede wereldoorlog en de Holocaust of de Shoah. Zeker ook in Berlijn waar er genoeg musea en plekken zijn om de herinnering aan die schandvlek op onze Westerse beschaving levend te houden. Zoals bijvoorbeeld deze gedenkplaat op de Neue Synagoge

(De Neue Synagoge bevond zich zo'n 200 meter van ons hotel en werd permanent bewaakt) Een voor elke voorbijganger of toerist wel heel opvallend en nauwelijks te missen monument ter na gedachtenis van de waanzin en de ellende van de vernietigingskampen is het Holocaust-Mahnmal ofwel het Denkmal für die ermordeten Juden Europas.

Hierin wordt iets van de massaliteit van individueel ondervonden leed tot uitdrukking gebracht.

Zonder nu onze vakantie al teveel op te offeren aan het ophalen van ellende en narigheid die nu eenmaal geweest is en niet ongedaan gemaakt kan worden, wilden we daar toch wel enige aandacht aan besteden en er ook dit keer weer eens bij stilstaan. Op aanraden van vrienden werd het een bezoek aan het Haus der Wannsee Konferenz.

Dat 'Haus' is gelegen op een idyllische plek aan de Wannsee, waar wel meer riante villa's te vinden zijn. Om ook wat van die ambiance op te snuiven hebben we eerst maar eens een laat ontbijt gebruikt beneden aan de waterkant.

En toen op naar die mooie, kapitale villa waar op 20 januari 1940 die conferentie plaatsvond waarin de reeds razende, al geruime tijd gepropageerde en ingezette waanzinnige haatcampagne tegen het Jodendom definitief bezegeld werd als die 'Endlösung der Judenfrage'. De algehele en resolute vernietiging van een etnische bevolkingsgroep werd hier door hoge regeringsfunctionarissen formeel en op organisatorisch en ambtelijk niveau in kaart gebracht, gestroomlijnd, gemanaged en tot beleid uitgeroepen. Zij het dat het verder een 'unwritten order' bleef; het moest tegen elke prijs uitgevoerd worden maar de wereld moest er maar zo weinig mogelijk weet van hebben.

Het originele protocol en notulen die bewaard gebleven zijn, en herontdekt werden, zijn hier te zien in dezelfde ruimte waar het lot van vele slachtoffers bezegeld werd. Daarvoor zijn er diverse kamers waarin een indringend relaas uiteengezet wordt hoe de aanloop naar de georganiseerde jodenhaat en -vervolging verliep en zo kon verlopen. Daar realiseer je je dat het ook in onze huidige tijd zeker nog als een waarschuwing tegen vreemdelingenhaat en het denigrerend wegzetten van bepaalde bevolkingsgroepen mag gelden.

Evenals een bezoek aan een concentratiekamp is het indrukwekkend en benauwend maar toch ook wel op een iets andere manier. Het is uitstekend gepresenteerde documentatie die je hier te zien krijgt. Op het WereldWazigeWeb prijkt deze locatie uiteraard gewoon op het lijstje 'toeristische attracties' en kun je het ook als zodanig te beoordelen. Een absolute aanrader voor nieuwsgierigen en geïnteresseerden, zou ik dan zeggen.

Voor enig contrast met bovengenoemde treurigmakende waanzin zijn we daarna naar de nabijgelegen Villa van Lieberman gegaan. Ook een behoorlijk idyllische plek om te vertoeven met een ruimtelijke tuin met prachtig uitzicht op en over de Wannsee. Max Lieberman was een bekende en belangrijke Duitse impressionistische schilder die ook veel in Nederland heeft geschilderd en goed bevriend was met Isaac Israels. Toevallig zagen we de dag daarvoor nog enige van zijn Hollandse tafereeltjes in de Alte Nationalgalerie hangen. In de Liebermanvilla zagen we onder andere een tv-documentaire over zijn leven. En ook daarin dook de waanzin van het nazi-regime weer op . Want ook Lieberman werd als self-made man en goed geïntegreerde jood aan het eind van zijn leven geconfronteerd met de systematische vernedering en treitereien die joodse mensen ten deel viel. Zijn vrouw Martha wist zich acht jaar na de dood van haar man ternauwernood aan de ultieme ontluistering te onttrekken door zelfmoord te plegen juist toen zij door de nazi's opgehaald zou worden om naar een concentratie/vernietigingskamp getransporteerd te worden.

Een door de geschiedenis beladen en contrastvolle omgeving dus daar aan de Wannsee; en wellicht een goede aanleiding om eens wat over het begrip 'moreel' en de aard van onze 'moraliteit' te mijmeren.