Filosofie; de erfenis van Socrates (10)

Dan is de maand van de filosofie alweer zo goed als voorbij en ik had nog wel een aantal onderwerpen in gedachte waar ik helemaal nog niet aan toe gekomen ben en ik heb nog nauwelijks over mijn vrijheid na kunnen denken. Ik neem me ook veel te veel voor en zo'n maand gaat veel te snel voorbij; nou ja, misschien volgend jaar dan maar.

Buiten dat ik deze maand zelf op dit blog wat over de filosofie geleuterd heb en ook nog een Filosofie Magazine gekocht heb (dat ik nog niet half gelezen heb), heb ik eigenlijk bar weinig tot niets gemerkt van de maand van de filosofie. Ik had verwacht daar in de media wel iets van te merken, maar dat mocht niet zo zijn. Blijkbaar moet je als enigszins geïnteresseerde leek de filosofie of uitingen daarvan zelf opzoeken. De media hadden het ws. te druk met de naderende verkiezingen en we zullen de komende tijd ook vast weer ruimschoots gefêteerd worden op de nodige onzinnige en potsierlijke uitspraken en beweringen over economie, islam, veiligheid, belastingdruk en wat nieuwe a-sociale ideetjes. Zonde toch, dat we deze maand niet met z'n allen gebruikt hebben om alvast eens zinnig over een aantal dingen na te denken. Maar ja, Ik snap het wel; we hebben het allemaal veel te druk natuurlijk!

Maar terug naar de filosofie. Ik heb niet speciaal een favoriete filosoof en ben geen lid van welke fanclub dan ook; maar als ik mijn stem zou moeten uitbrengen bij de grote verkiezing voor het boegbeeld van de (westerse) filosofie, dan zou ik kiezen voor Socrates. De legendarische Socrates die bepaald geen steun en toeverlaat voor zijn vrouw Xanthippe was, die er in zijn ouwe kloffie ongewassen en ongeschoren bijliep en die met zijn goddeloze tegendraadsheid bovendien de jeugd nog een beetje liep op te ruien. Socrates die nooit een letter op papier zette en van wie maar moeten aannemen dat Plato hem getrouw weergaf in zijn dialogen. Socrates die manhaftig de gifbeker dronk.



Mijn redenen om hem een uitstekend boegbeeld te vinden zijn dat er niet zoveel echt over hem bekend is en hij toch of juist daarom tot de verbeelding spreekt, omdat hij volgens de overlevering steevast riep eigenlijk niets te weten en daarom altijd vragend op onderzoek uit was en vanwege zijn nadruk op het juiste handelen en het goede leven.

Alain de Botton doet hier in een youtubefilmpje op onderhoudende wijze een boekje open over deze Socrates:

Inmiddels lijkt de term 'socratisch gesprek' een standaard uitdrukking te worden. Als je eens googled op socratisch gesprek, socratische methode, socratische gespreksvoering e.d., dan krijg je al gauw de indruk dat Socrates zowaar een rage en 'real business' aan het worden is. Zo te zien verdienen al heel wat filosofen en personal- en managementcoaches hun brood met het instrueren in het zogenoemde socratisch gesprek. Zo'n gesprekje kan dan een dag tot enkele dagen duren en verloopt volgens min of meer omschreven procedures en regels. Kan lijkt mij zo een effectieve denktankmethode zijn om doelstellingen en visies te bevragen en te ontwikkelen.

Ik vermoed echter dat Socrates, die het overigens niet op sofisten had, toch net iets anders voor ogen stond; iets dat tegelijkertijd eenvoudiger en diepgravender is. Het lijkt mij dat de les die we van Socrates zouden kunnen leren is om vooral onszelf en elkaar te leren de juiste vragen te stellen. Als ik zo om mij heen kijk en mijn oren eens openhoud dan hoor ik Jan en alleman palaveren over vraaggestuurde zus en oplossingsgerichte zo en zo wordt er her en der vlijtig naar voorgekookte oplossingen toe gewerkt of op voorgekookte wijze van de oplossing weggewerkt. De kunst lijkt mij nou toch steeds om voor alles de juiste vragen te op te sporen en bloot te leggen; en als dat je lukt zul je zien dat de oplossingen niet zelden zichzelf al aandienen.

Ik begon deze maand, dacht ik, met wat opmerkingen over wijsheid en het is eigenlijk altijd al een sluimerende ambitie van me geweest om ooit nog eens een beetje wijs te worden. Nu vrees ik dat het deze maand weer niet bijzonder opgeschoten is met mijn wijsheid evenmin als met mijn vrijheid overigens. Toch meen ik af en toe weleens een glimpje van wijsheid op te vangen of gewaar te worden en dat geeft dan weer moed. Ik vermoed dat ik nog zo'n 250 jaar nodig heb om een beetje wijs te worden, maar ik ben bang dat die tijd me helaas niet gegund zal zijn.

Naar ik begrepen heb mag de filosofie zich de afgelopen jaren in een hernieuwde belangstelling verheugen van ook jonge mensen; dat doet me deugd!
Lang leve het erfgoed van een excentrieke figuur van bijna 25 eeuwen terug. Nogmaals de oproep van Socrates zoals verwoord door Alain de Botton aan het eind van zijn youtubefilmpjes: dames en heren, jongens en meisjes wees geen kuddedier maar denk zelf na oftewel wordt filosoof.
Daar het geen beschermd beroep is mag u zich allen ook filosoof noemen en u hoeft het ook niet aan de belastingdienst of instanties van dien aard te melden.
Ik denk dat ik zelf maar eens een open sollicitatie laat uitgaan en mezelf aanbied als 'huisfilosloof'.