Wetenschap; maakt het ook wijs of gelukkig? (8)

Het vorige blogje over wetenschap begon ik met te zeggen dat ik nog twee, naar mijn smaak toch wel intrigerende, kwesties of fenomenen in verband met wetenschap wilde aanroeren. De eerste van die twee kwam in dat zelfde stukje ook aan bod en dan die is andere nu hier aan de beurt. De vraag die ik hier als titel heb gekozen is of wetenschap ook 'wijs of gelukkig' maakt. Ik weet niet of Einstein een bijzonder gelukkig mens was maar ik beschouw hem behalve als een groot wetenschapper ook als een wijs mens; iets dat, dunkt me, toch niet voor iedere wetenschapper opgaat. Welbeschouwd zou de vraag die ik hier wil stellen moeten luiden wat het relatieve belang is van wetenschappelijke kennis voor het welbevinden of geluksgevoel en, naast de lastig te beoordelen kwestie van wijsheid, voor zoiets als het ervaren van zin in het persoonlijk leven.

En da geleufde gij?

Neem nou bijvoorbeeld eens Dirk van Noort, een van de weinige echt leuke en authentieke BN-ers, en zijn wereldbeeld. Dirk maakte destijds furore en voor velen een onvergetelijke indruk op de Nederlandse TV in het NCRV-programma Showroom. Deze Dirk die zich liever door het dikke boek dan door het vigerende wetenschappelijke wereldbeeld liet informeren en leiden wekte toch bepaald niet de indruk dat hij zich zomaar iets op de mouw zou laten spelden en al helemaal niet dat hij geplaagd zou worden door gevoelens van morele armoe, leegte of zinloosheid. Wat dat aangaat treft van Noort ons toch eerder als een verfrissende contrast met wat we tegenwoordig verder zoals op de buis of om ons heen zien.
En zou het iets wezenlijks of belangwekkends aan het leven van Dirk van Noort toegevoegd hebben wanneer hij dat verhaal van mensen op de maan wel voor waar geaccepteerd zou hebben? Zou dat zijn bestaan dan anders in de zin van voller en completer gemaakt hebben? Is hij nu een beetje zielig gebleven of kan hij op één of andere manier van geestelijke armoe beticht worden?
Oordeel zelf, zou ik zeggen!
Laten we eens een vergelijkbare kwestie wat nader beschouwen. Peter Ralston zegt in zijn ‘The Book of Not Knowing’ in het hoofdstuk ‘Moving Beyond Belief’ onder het kopje ‘Creating a New Perspective’:

We’re told that once upon a time people thought the earth was flat. Now we know better and so we look back at those people as ignorant, even silly. Pretty arrogant of us when you think about it. What makes us so certain that everything we know today is true?

Nu meen ik toch ook echt te weten dat de aarde rond is hoewel ik dat nooit uit eigen waarneming heb kunnen vaststellen. Ik heb dat van horen zeggen! Maar zoals Ralston zegt: als ik een bal boven vanuit een raam in mijn huis op de grond laat vallen of stuiteren en jij gooit een paar kilometer verder een bal vanuit het bovenraam in jouw huis naar de grond en Jan doet hetzelfde in een stad heel ver weg, dan hebben wij geen enkele reden of aanwijzing om niet te veronderstellen dat al die balletjes op hetzelfde horizontale en platte vlak terechtkomen dat we de grond noemen.

And consider this: although we all ‘know’ it’s true, who among us takes the time to even imagine that we are currently spinning around at roughly 25000 miles per hour? Or that in space ‘up’and ‘down’ don’t exist? Even though we believe it’s a fact that the world is round and spinning, we generally live every day as if the sun rises and sets, moving from one side of our flat piece of terrain to the other. Even in the face of our current beliefs on these matters, our daily view actually ignores them and functions instead within the same percerptual ‘reality’ that was so for people in times past. The idea of a flat, stationary world is not as far-fetched as we make it seem. It is only our cultural arrogance and fear of being seen as ignorant that compels us to place such notions in the category of foolish old misconceptions.

Ralston voert zijn argument dan verder om het wezen en de kracht van het niet-weten te illustreren. Tevens een illustratie van de rol van ‘het niets’ of ‘de leegte’ als scheppend beginsel; een thema waar wij in de Westerse wereld niet zo vertrouwd mee zijn maar dat in veel Oosterse filosofieën een belangrijke rol speelt.

At the root of every true inquiry from Zen Buddhism to the cutting edge of science is openness and not-knowing. Within these endeavors there is always a possibility that something true or profound can be discovered, but what frequently stands in the way of even the most sincere and honest investigation is our tendency to grab too quickly for answers and beliefs. Reaching the edge of our own understanding, we confuse not-knowing with ignorance and quickly grow uncomfortable. We desire a hasty departure from the state of ‘nonunderstanding’ that is our real experience. The usual way out is to retreat to out familiar beliefs or adopt some aspect of hearsay or common opinion, but of course this rules out discovering anything new.

Tja het kan verkeren, ben ik dan geneigd te zeggen; ook waar het de grond van onze al dan niet vermeende kennis en inzichten betreft.
De argumenten van Peter Ralston mogen dan soms ernstig naar oosterse wijsheden rieken, ze raken ook wel degelijk het hart en de grenzen van onze kennis en wetenschap. Maar de vraag hier was, wanneer je je niet al te veel aan wetenschappelijke kennis en het vigerende wetenschappelijke wereldbeeld gelegen wilt laat liggen of wanneer je dat beeld zelfs ronduit wenst te betwijfelen en te weerspreken, of je in dat geval iets belangwekkends mist in je persoonlijk bestaan of dat je even zo vrolijk een volwaardig en zinvol leven kunt leiden? Nu zou ik toch zomaar denken dat het in die zin voor het gros van ons toch echt lood om oud ijzer zou zijn of we nu in een platte of een ronde aarde geloven. Want wij leiden ons leven in dit ondermaanse gewoonlijk toch simpelweg als was ie plat, wat bergen en dalen daargelaten.
Wanneer je je in de astronomie wilt verdiepen of iets bij de NASA wilt gaan doen gaat die vlieger uiteraard niet meer op, maar voor de meesten van ons … toch … of niet soms? Zelf heb ik nog nooit uit eigen waarneming kunnen vaststellen dat de aarde plat zou zijn en zelfs toen eens ik vanuit een vliegtuig naar beneden keek maakte die nog een redelijk platte indruk. En als ik nu eens bedenk wat ik nu anders gedaan zou hebben of hoeveel anders ik tegen de wereld aan zou kijken wanneer ik gemeend zou hebben dat die aarde waar wij op vertoeven gewoon plat is, dan valt het me toch erg moeilijk om wezenlijke of concrete mogelijke verschillen aan te geven.
Ja mogelijk zou ik mezelf onsterfelijk belachelijk gemaakt hebben en als een ‘laughing-stock’ oftewel een soort dorpsgek door het leven gegaan zijn. Ralston stipte die mogelijkheid, maar dan als een diepgewortelde angst, al aan. Er zijn nu eenmaal maar weinig andersdenkenden die de goedmoedige, maar iemand nauwelijks serieus nemende, sympathie en welwillendheid kunnen rekenen die Dirk van Noort dankzij de magie van het kijkkastje toch nog ten deel viel.
Enig kritisch nadenken in deze trant over de reikwijdte en de bronnen van onze zogenoemde wetenschappelijke kennis en ons wetenschappelijk wereldbeeld kan, dunkt me, bij tijd en wijle bijzonder verhelderend werken. Het lijkt me dat dergelijke overwegingen of gedachte-experimenten ook tot enige bescheidenheid dwingen waar het de aard en de oorsprong, en wat we nu werkelijk zeker menen te weten of te begrijpen, betreft.

Ja, wat weten we nu wis en waarachtig, wat nemen we maar aan op gezag van anderen en wat geloven we dan wel of niet; wat doen we daar dan mee en wat doet dat met ons?
Ik wil de lezers van dit blog toch ook nog even de wetenschap meegeven dat ik jullie alle wijsheid en geluk toewens!

<< vorige | volgende >>