Onze mens- en wereldbeelden (3)

Mens- en/of wereldbeelden houden we er in enigerlei vorm dus allemaal wel op na. Ook als groep of collectief houden we er dergelijke beelden cq opvattingen op na. Je zou ook kunnen zeggen dat het twijfelen aan en het kritisch bevragen van een gevestigd of traditioneel verankerd mens- en wereldbeeld de brandstof en de motor vormt voor de wetenschap, en de voortgang daarin. Zonder een bepaalde kijk op de mens ofwel mensbeeld lijken menswetenschappen me ook niet goed voorstelbaar: waar zou het anders nog over moeten gaan?
De wetenschap op haar beurt informeert en beïnvloedt het mens- en wereldbeeld van ons moderne mensen tegenwoordig ook weer op vergelijkbare wijze als de tora, de bijbel, de koran of andere bronnen van religie of verhalen over onze oorsprong dat ooit deden of dat in bepaalde kringen en culturen nog doen.
De wetenschap kan en zal doorgaans in haar beschrijving en verklaring van de werkelijkheid nogal omvattende en vergaand gedetailleerde beelden opleveren met een vaak wat deterministisch kleurtje. Je zou ook kunnen spreken van wetenschappelijke of verwetenschappelijkte mens- en wereldbeelden.
Dergelijke vormen beeldvorming onderscheiden zich doorgaans van de traditionelere voorbeelden doordat zingevings- en ethische vragen nogal eens buiten beeld blijven of overruled worden.
Dat raakt dan ook rechtstreeks aan een belangrijk kenmerk van de meeste vigerende mens- en/of wereldbeelden. Te weten een bepaalde meerduidigheid die als een vaak verborgen gebrek gezien kan worden maar misschien evengoed als de kracht of aantrekkingskracht van zo’n beeld aangemerkt kan worden.
Elk mens- of wereldbeeld heeft namelijk de, al dan niet uitgesproken danwel onderkende pretentie, een beschrijving te geven van wat is of wat we aantreffen maar tegelijkertijd bevat het vaak een beeld van of een verwijzing naar een wenselijke of ideale toestand. Dit descriptieve en tegelijkertijd normatieve karakter is , dunkt mij, toch kenmerkend voor de meeste mensbeelden zoals die opgeld plegen te doen. In de filosofie staat dit fenomeen wel bekend als 'the is-ought-problem' of 'the naturalistic fallacy'.
Ik denk dat je er een hele kluif aan zult hebben om een beetje gangbaar mensbeeld te vinden dat niet expliciet danwel tussen de regels door of als onderstroom verwijst naar een of ander: zo is het goed!, zo hoort het! of zo zou het moeten zijn!

Een ander belangrijk kenmerk van de mens- en wereldbeelden zoals wij die er op na plegen te houden, zo lijkt me, is dat die verdichte voorstellingen zeker een zekere taaiheid vertonen maar toch bepaald niet statisch zijn. Ze lijken eerder een zekere fluïditeit te vertonen en in de loop der tijd in diverse richtingen aan verandering onderhevig te zijn, bijvoorbeeld naar gelang de situatie of op grond van ervaringen.
Daar gloort dan wellicht de hoop op sturing en maakbaarheid maar wanneer we dat op het oog hebben lijkt ook altijd enige voorzichtigheid geboden. Al te uitbundig en optimistisch geloof in maakbaarheid werd wel vaker beschaamd.