Wat voetnootjes bij de vrede

Dat oorlog mensenwerk is maar vrede natuurlijk evenzeer, zoals Röling ooit eens opmerkte, lijkt me onmiskenbaar en nogal vanzelfsprekend. Of het altijd als even vanzelfsprekend ervaren wordt dat een vreedzame wereld nog geen wereld zonder conflict en strijd betekent, weet ik niet. Strijd en conflict doen zich op alle mogelijke niveaus van het leven voor. Binnen één persoon, binnen relaties, in huiselijke kring en een gevierde Nederlandse voetbaltrainer beweerde zelfs dat voetbal oorlog is. Tot verdriet van de ware liefhebber lijkt het daar ook maar al te vaak op. De meeste maatschappelijke strijd (en die betreft toch vaak meer dan 22 spelers) zal toch hopelijk in een politieke arena gestreden en beslist worden.
Want zoals Von Clausewitz stelde:

"Oorlog is de voortzetting van politiek met andere middelen"

Maar niets blijft nu eenmaal helemaal zoals het was en die middelen evenals de doelen en vormen van oorlogsvoering lijken momenteel ook drastisch te veranderen. En de vrede is ook al niet meer wat het geweest is want die vrede verandert natuurlijk net zo hard, al hebben we dat vaak minder goed in het vizier. Je kunt nu her en der geluiden horen als zou de toestand in de wereld niet zo heel veel anders zijn en potentieel even explosief zijn als vlak voor de Eerste Wereldoorlog. Ik weet dat niet; ik ben te weinig thuis in zowel de geschiedenis als in de actualiteit om daar een zinnig en gedegen oordeel over te kunnen vellen.
Het is me wel duidelijk dat het niet allemaal pais en vree is en de wereld toch meer weg heeft van een uiterst explosief kruitvat en vol ligt met langere en kortere lontjes. De voortdurende spanningen van zowel machtspolitieke als etnische en religieuze aard in het Midden-Oosten; het oplaaiende conflict tussen Israel en Hamas, waarvan Martin van Creveld beweert dat Hamas daar uiteindelijk toch het meeste garen bij zal spinnen, en de onrust die deze kwesties in de islamitische wereld teweegbrengt. Die onrust blijkt veelal een polariserend effect te hebben en (etnisch en ideologisch) zwart-wit denken en sectarisme te stimuleren.
Zo mag bijvoorbeeld na bijna tweeduizend jaar de stad Mosul, ooit bekend als Ninive, nu 'christenvrij' heten. Die sectarische en extremistische tendens om het eigen volk op te hemelen en de anderen te verketteren is al even uitgesproken waarneembaar in het conflict in het oosten van de Oekraïne. Nieuw nationalistisch elan alom.
Sinds de recente vliegramp met het Maleisische toestel aldaar lijkt Nederland zich wel op heel bijzondere wijze bij dat conflict betrokken te voelen.
Tijdens een persconferentie werd onze premier onlangs zelfs de naïef mallotige vraag gesteld of Nederland gewapende militairen naar het gebied zou sturen. Je zou je toch bijna af gaan vragen wat dat over de mentale gesteldheid en de realiteitszin van ons journaille zegt.
Nederland werd naar aanleiding van die ramp zo'n beetje een toonvoorbeeld van gepaste rouw. En zoiets gaat uiteraard gepaard met gevoelens van saamhorigheid en verbondenheid. Maar wie de sociale en culturele barometer van ons land de afgelopen jaren een beetje in de gaten hield zag al geruime tijd een nieuw nationaal gevoel ontluiken dat zich bij tijd en wijle in zogeheten 'oranjegekte' manifesteert.
Of en in hoeverre dergelijke onvoorziene oprispingen van vaderlandsliefde en nationale wij-gevoelens in onze contreien samenhangen met de eveneens opkomende euro-scepsis weet ik ook niet precies. Maar er is in dat opzicht toch duidelijk iets aan het veranderen zoals Arnon Grunberg in zijn Voetnoot van afgelopen maandag ook al fijntjes constateerde:

Pacifisme

Dit weekend werd het begin van de Eerste Wereldoorlog herdacht. De Süddeutsche Zeitung citeerde uit de Münchner Neueste Nachrichten van 2 augustus 1914. Die krant schreef toen onder andere 'Een volk staat op' alsmede: 'Een bevrijdingsoorlog wordt ons opgedrongen.' Wat dat betreft is er weinig veranderd: iedereen beweert altijd dat de ander hem de oorlog heeft opgedrongen.
De Duitse keizer zei: 'Ik ken in mijn volk geen partijen meer, ik zie alleen nog Duitsers'. Ook de taal van het nationalisme is onveranderd.
Het dreigende uiteenvallen van Irak, de crisis in Oekraïne: late gevolgen van de Eerste Wereldoorlog. Werp maar een blik op de grenzen van 1914.
Een vriend zei dat als de herinnering aan de oorlog vervaagt een nieuwe generatie er wel weer zin in krijgt. Dat vrees ik ook. Pacifisme was in grote delen van Europa een onomstreden seculiere religie. Dat kan zomaar veranderen. Dat is al aan het veranderen.

Arnon Grunberg