Die Grote of Wereldoorlog

Het is vandaag op de dag af honderd jaar geleden dat er een oorlog los barstte die ook wel Grote Oorlog, de Wereldoorlog of de Grote Wereldbrand genoemd wordt. De directe aanleiding voor deze eerste Wereldoorlog was de moord op de Oostenrijkse troonopvolger Frans Ferdinand door de Bosnisch-Servische nationalist Gavrilo Princip. De uitvinding van het buskruit en nog wel wat andere ontwikkelingen hebben in de loop der tijd de nodige veranderingen teweeg gebracht in de vorm en het aanzien van de krijgskunst. Maar het was vooral, zo lijkt me toch, specifiek deze grote oorlog, die niet voor niets Wereldoorlog ging heten, die het bedrijf van oorlogsvoering resoluut en definitief zou moderniseren en de moderniteit in zou sleuren. Een ontwikkeling of proces dat hand in hand gaat met processen als mechanisering en automatisering, schaalvergroting en globalisering zoals die tot op de dag van vandaag gaande zijn en waarvan het einde voorlopig nog niet in zicht lijkt. Die eerste oorlog die alom als wereldoorlog werd aangeduid vond grotendeels op Europees grondgebied plaats en liet in datzelfde Europa diepe sporen na. Wie ooit door België en Noord-Frankrijk gereisd heeft zal daar door de herdenkingstekens wel eens iets van gemerkt hebben. In Engeland, Duitsland of in Midden- en Oost Europa is het niet veel anders. Men heeft nog altijd weet van deze oorlog en de nasleep ervan. Epische verhalen van vaderlandsliefde en heldenmoed alsmede de nauwelijks of aanzienlijk minder heroïsch getinte ooggetuigenverslagen over de ontluisterende en mensonterende kant van deze oorlog lijken daar her en der nog als levende geschiedenis te weerklinken. Historisch besef, heet zoiets dan wel; in dit geval besef van zowel de glans van nationalistische helden- en overmoed alsook het besef van de pure waanzin ervan. Wij in Nederland lijken niet al te zeer bezocht of geplaagd te worden door herinneringen aan of besef van deze woelige episode in de Europese geschiedenis. De Belgische Stefan Hertmans auteur van Oorlog en terpentijn zei daarover in de Volkskrant van 4 jan 2014:

‘Waar Nederland morele dilemma’s altijd ijkt aan de Tweede Wereldoorlog, ligt dat scharnierpunt voor België in 1914-1918. In elke familie waren doden gevallen. Het hele land was kapot geschoten. In die jaren begint de scheiding van de Vlamingen en de Walen en ontbrandt de klassenstrijd. Dit is de oorlog die België hertekende. In Nederland merk ik aan de reacties dat men die geschiedenis maar nauwelijks kent.’

Nu leek daar dit jaar toch zomaar enige kentering in te komen. 100 jaar na het begin van die eerste wereldoorlog begon men op de Nederlandse televisie het jaar met in diverse programma’s vrij uitgebreid aandacht te schenken aan die Eerste Wereldoorlog. Ik veronderstel dat dat deze en de komende weken wederom het geval zal zijn. Rest de vraag, de hamvraag, of we van dit alles als Europeanen nog iets kunnen en/of willen leren?