De vraag naar het hoe en wat en naar de oorsprong en de juistheid van onze menselijke kennis is een oude en de centrale vraag van de kennisleer of epistomologie. Die vraag speelt evenzeer in de wetenschapsfilosofie maar deze discipline richt zich daarbij ook nadrukkelijk en soms in hoofdzaak op de werkwijze van en op de manier waarop de hazen lopen in het wetenschappelijk bedrijf.
Karl Popper wist al aanmerkelijk wat op het naïeve vertrouwen in de alwetendheid van de wetenschap af te dingen door in de methodologische beschouwing ‘verificatie’ te vervangen door ‘falsificatie’.
Als je tot dusver uitsluitend 100 of 1000 of zelfs 100.000 witte zwanen gezien en geteld hebt, wil dat nog niet zeggen dat er geen zwarte zwanen bestaan. Het begint er dan natuurlijk wel steeds sterker op te lijken en aldus aannemelijker te worden.
Het zogeheten kritisch-rationalisme van Popper, dat ook behelst dat je de (doorgaans door jezelf) opgeworpen hypothese probeert onderuit te schoffelen (falsifiëren), heeft zich een eerbiedwaardige naam weten te verwerven in zowel wetenschappelijke als in bredere kring.
(Dat is dus het omgekeerde van de methode Stapel die aan de binnenkant alles behalve kritisch en ook weinig rationeel bleek, hoezeer de buitenkant ook met statistiek en al opgetuigd en opgepoetst werd om het wel zo te doen lijken; over de mores in het wetenschappelijk bedrijf gesproken)
De andere bekende naam is die van Thomas Kuhn. Ik vermoed dat, in this day and age, zijn theorie omtrent de aard van wetenschappelijke omwentelingen meer bekendheid geniet en als populaire wijsheid is aangeslagen dan eing ander vertoog over het fenomeen wetenschap. Of hij moet in dat opzicht alweer ingehaald zijn door de geheel vrijblijvende notie die Feyerabend ons aan de hand wil doen.
Kuhn introduceerde het begrip ‘paradigma’ in de wetenschapsfilosofie. In een eerder blogje begon ik al eens met:
Sinds Thomas Kuhn in 1962 zijn The Structure of Scientific Revolutions publiceerde is het gebruikelijk om van een paradigma te spreken als zijnde het samenhangende en moverende stelsel van vooronderstellingen, theorieën en modellen waarmee men binnen een bepaalde discipline of stroming de werkelijkheid pleegt te benaderen.Lakatos wil deze twee invloedrijke visies dan met wat verfijning en de nodige nuancering enigzins verzoenen en bij elkaar brengen in één verhaal. Termen als 'paradigma' en 'paradigma-shift' zijn intussen tot het alledaagse taalgebruik gaan horen.
Een volgend geruchtmakend figuur in de rijen der wetenschapsfilosofen is dan Paul Feyerabend. Met zijn ‘Against method’ gooide hij een nogal anarchistische knuppel in het hoenderhok van consiëntieuze lieden die zich toch vooral naar de gezaghebbende regels der wetenschappelijke methoden wilden plooien.
‘Anything goes!’ werd het motto van deze richting.
En deze benadering lijkt, evenals het gedachtegoed van Kuhn, her en der toch zeker wortel geschoten te hebben gezien het feit dat je tegenwoordig zomaar in de krant kunt lezen en alom kunt horen dat ‘wetenschap ook maar een mening is’.
Roept toch een beetje het beeld op van een brave wetenschapper waar we niets op aan te merken hebben en die met Karel Appel mag zeggen: ach wat doet het er allemaal toe, ik rotzooi maar wat aan.
Daar zijn wij als leken dan mooi klaar mee en daar schiet je dan mooi wat mee op als je ook eens een keer iets wilt weten! Ik hoor Halbe Zijlstra al zeer tevreden weer grote nieuwe bezuinigingsronden op wetenschap en onderwijs afkondigen.
Zelf heb ik, in principe althans, toch nog iets meer fiducie in wat de wetenschap vermag en in de waarde en de (objectieve?) geldigheid van de menselijke kennis.
Het verhaal van Thomas Kuhn lijkt mij in grote lijnen een plausibel verhaal en een adequate beschrijving van een aantal mechanismen in het wetenschappelijk bedrijf opleveren. Maar als je, zoals tegenwoordig niet ongebruikelijk, dat al te letterlijk vertaalt naar dat de waarheid maar net afhangt van welk paradigma er dan toevallig heerst en het ene paradigma in principe niet beter zou zijn dan het andere, hetgeen natuurlijk op hetzelfde neerkomt als dat wetenschap ook maar een mening is, dan zou ik toch denken dat de wetenschappelijke schoen ernstig begint te wringen.
Dat kan toch nooit lekker lopen.
Zo zou deze, nu toch vaak gehoorde opvatting, betekenen dat de verklaring van de oude Batavieren of Noormannen dat donder, bliksemslag en weerlicht (samen ook wel onweer genoemd) het directe gevolg zou zijn van de toorn en het consequente misbaar van de god Donar of Thor die wild om zich heen slaat en zijn strijdhamer weer eens naar beneden gooit, evenveel waard en net zo geldig zou zijn als de alternatieve verklaring zoals wij die tegenwoordig toch liever van natuurkundig geschoolde meteorologen plegen aan te nemen!
Ik zou zeggen: oordeel zelf of het hier slechts een mening betreft, danwel een paradigmatisch ge- of verschilpunt en of er, alle haken en ogen ten spijt, wel degelijk en soms heel evident toch vooruitgang in onze menselijke kennis mogelijk is?<< vorige | vervolg >>
No comments:
Post a Comment