Mensbeelden, mimesis en memen (6)

Mensbeelden houden we er, evenals die wereldbeelden, blijkbaar allemaal wel en dan ook nog eens in alle mogelijke smaken, kleuren en maten op na.
Ze hangen op een bepaalde manier ook altijd met elkaar samen; bedenk maar eens hoe het wereldbeeld (en bijbehorend godsbeeld) van diverse religies het in die kringen geldende mensbeeld mede zullen bepalen.
Zo zullen we enerzijds onze mensbeelden vooral met de paplepel van onze cultuur ingegoten krijgen. De eerste Chinezen, de oude Grieken en Romeinen of de Inca’s en de Azteken hadden, naar we mogen aannemen, door de bank genomen vast allemaal een iets of totaal verschillende kijk op wat het betekent om mens te zijn. En ook per tijdsgewricht zullen ‘die beelden en opvattingen over de mens’ de nodige variatie vertonen, al zullen daar zeker ook lijnen en patronen in te ontwaren zijn. Mens- en wereldbeelden zijn in dat opzicht nauw verwant aan wat recentelijk wel als memen worden aangeduid en lijken zich aldus te verspreiden en te gedragen.
Anderzijds zullen onze persoonlijke ervaringen en levensgeschiedenissen het mens- of wereldbeeld dat we er op enig moment na houden ook niet ongemoeid laten. Waar de paplepel van de cultuur uniformeert brengen dergelijke persoonlijke accenten weer de nodige differentiatie met zich mee.

Maar goed, wanneer we, zoals we kunnen constateren, allemaal last hebben van danwel gezegend zijn met zo’n mensbeeld dat enerzijds redelijk taai en stabiel maar anderzijds ook weer niet statisch of onveranderlijk blijkt te zijn, hebben we dan niet zo’n beetje al alles gezegd dat er over te zeggen valt?
Wat valt er dan nog voor interessants of wetenswaardig over te melden?

Wel, wat ik er dan vooral interessant aan vind is dat wat we hier dan als mens- of wereldbeeld benoemen tegelijkertijd zo algemeen en zo persoonlijk kan zijn, tegelijkertijd zo groot en zo klein of zo belangrijk en zo triviaal kan lijken.
Dat we er enerzijds door gevormd worden en anderzijds onszelf en onze cultuur er vorm mee geven.
Dat dit soort beelden meestal tegelijkertijd descriptief en normatief van karakter zijn en altijd wel een stevige koppeling hebben met wat we ‘zingevingsvragen’ plegen te noemen.
Dat die mens- en wereldbeelden van ons overal grensoverschrijdend doorheen lijken te lopen of nieuwe grenzen aangeven, niet zelden de spanning tussen het leven en de leer of de theorie en de praktijk zichtbaar maken en morele dilemma’s kunnen oproepen of verhelderen.
Wanneer wij het over iets roerend met elkaar oneens mochten zijn, blijkt dat niet zelden op conflicterende onderliggende mens- en wereldbeelden terug te voeren.

Wij zijn ons brein, aldus Dick Swaab (en overigens vele anderen) Wij zijn vooral ook een beetje ons mensbeeld, zou ik daar toch aan toe willen voegen; waarbij ons mensbeeld dan zo’n beetje een spiegelbeeld is van de werkelijkheid en van de hoop en de vrees zoals we die plegen te ervaren en ons voor te stellen of te verbeelden.
Zo’n beeld laat zich toch niet echt aflezen aan de vorm of de activiteit van de neuronen in ons brein of aan de combinatie en variëteit van de genen op onze DNA-kaart. Mensbeelden lijken dan toch eerder verband te houden te correleren met begrippen als memetica en mimesis dan met genetische blauwdrukken of neurale elektrische stroompjes.
Wanneer we het over mensbeelden willen hebben kunnen we ons dus maar beter richten op en luisteren naar de levens- en andere verhalen van mensen van vlees en bloed en zien van welke metaforen, beelden en beeldspraak ze zich daarbij bedienen.
Wat dat betreft valt er qua mensbeeld een duidelijker relatie met onze memen te ontdekken dan met ons brein of onze genen. In dat verband nog even een interessant praatje, toch wederom maar eens in de vorm van een TEDtalk, van Daniel Dennet over gevaarlijke memen:


Ze vertonen wel veel overeenkomsten, nietwaar, die mensbeelden en die memen?
Zouden sommige mensbeelden op vergelijkbare wijze gevaarlijk of toxisch kunnen zijn?

P.S. Hier op TED is deze talk van Dan Dennet te zien met Nederlandse transscriptie en ondertiteling.

Het was stil in ...

Afgelopen donderdag, op de verjaardag van Marian, togen wij maar eens naar Amsterdam.
Het was die dag nogal grijs en grauw
en stil in Amsterdam.
(waar heb ik zoiets toch vaker gehoord?) Dat wil zeggen op de pleinen en straten van Amsterdam. In de musea maakte het toch al een wat minder uitgestorven indruk en zagen we wel degelijk mensen. Daarbinnen viel ook iets meer kleur te genieten dan buiten. Om de smaakpapillen ook nog wat op te beuren besloten we de dag bij de Libanees.

Er ie er één ...

... jarig, hoera hoera ...

Ik weet niet of jullie dat kunnen zien maar het is Marian!


Van harte, Marian; alweer een jaartje erbij en dan duurt het weer een half jaartje voor ik kan zeggen dat ik een streepje op je voor heb.

Drie mythen, hulp en wereldbeeld (5)

Hoe wij over ontwikkelings- of internationale hulp in het kader van de armoedebestrijding denken lijkt ook al sterk afhankelijk van ons wereldbeeld.
In dat verband wil Bill Gates even drie mythen uit de wereld helpen.
Mijn zegen en steun heeft hij!

Retteketet, wereldbeelden à la Ted? (4)

Wereldbeelden kom je uiteraard in allerlei smaken, kleuren en maten tegen.
En bepaalde soorten wereldbeelden kunnen naar mijn smaak ook aanzienlijk meer en gedetailleerder wetenschappelijk gefundeerd of ingekleurd worden dan andere.
Er zijn ook wetenschappers die zich vrij intensief in het fenomeen ‘wereldbeeld’ of ‘worldview’ verdiepen. Op een wat populairder en toegankelijker niveau worden er via de populaire en de, zeker ook door mij, zeer gewaardeerde TEDtalks ook nogal wat mens- en wereldbeelden of althans aspecten daarvan aan de man gebracht.
Benjamin Bratton achtte het juist in dat verband hoog tijd om het in zijn TEDtalk eens over die TEDtalks te hebben. En wel over hoe zij ons wereldbeeld dan weer kunnen beïnvloeden en mede (ver)vormen. Een, wat mij betreft, bijzonder doorwrocht betoog waar ik me met mijn wereldbeeld wel enigzins bij thuis kan voelen. Zijn kritiek richt zich met name op een verwrongen beeld van danwel een vervreemding van de werkelijk door bijvoorbeeld het feelgood-karakter en overgesimplificeerde spectaculaire persoonlijke inzichten die kort-door-de-bocht oplossingen voor complexe problemen uit de hoed zouden toveren.
Zeer de moeite waard:


Tekst in the Guardian

Lust je nog peultjes?

Over onze voeding valt veel te zeggen. Dat wordt overal en in allerlei fora en discussies dan ook driftig gedaan.
Moet het eten vooral lekker zijn of moet het vooral gezond zijn? Maar wat is dan gezonde voeding? Dat vertelt de wetenschap ons toch wel even of ....? Ook naast en soms tegen de geldende wetenschappelijke inzichten in roeren zich momenteel ook nogal wat meer ideologisch of op onze evolutionaire ontwikkeling geïnspireerde voedingsguru's met hun inzichten en ideeën op bijvoorbeeld paleo of andersoortige blogs. En er zijn nogal wat blogs die over voeding gaan; in ieder geval kunnen de lekkerbekken onder ons terecht bij miljoenen culinaire blogs.
En wanneer hebben we dan genoeg gegeten? Ook daarover kunnen we nog wel een poosje doorkauwen. Honger en gebrek aan voedsel was toch altijd het grote probleem? Toch vertellen de cijfers ons dat het aantal mensen dat last heeft van obesitas inmiddels even groot is als het aantal mensen dat nog honger moet lijden. Dat zou misschien niet zo'n probleem zijn wanneer er 80 of 800 mensen honger leden maar het zijn er nog altijd ruim 800 miljoen!
De wereldvoedselvoorziening is een zeer omvattende en een mondiale onderneming. Louise Fresco vroeg onlangs in de mooie serie Fresco's Paradijs aandacht voor diverse aspecten van en de onvermijdelijke haken en ogen aan die taak.
Nu is hier in Nederland honger en gebrek waar het de voeding betreft niet het probleem. Wij worstelen meer met de overdaad en keuzeproblemen. Wat is wel of niet gezond? Worden we niet te dik? hoe zit het met de voedselveiligheid? Wat is het juiste voedsel om bijvoorbeeld redelijk gezond en fit toch minstens honderd te worden? Worden we niet in de maling genomen en te afhankelijk gemaakt door oppermachtige giganten uit de voedingsindustrie?
De Correspondent bericht ook met enige regelmaat over deze en aanverwante kwesties. Het houdt toch allemaal wat, met die vragen rond en over dat eten van ons; maar we moesten het toch gewoon maar weer elke dag lekker blijven doen en ervan genieten, vind je ook niet? De vraag blijft dan natuurlijk wel hoe we dat willen doen en organiseren.

Onze mens- en wereldbeelden (3)

Mens- en/of wereldbeelden houden we er in enigerlei vorm dus allemaal wel op na. Ook als groep of collectief houden we er dergelijke beelden cq opvattingen op na. Je zou ook kunnen zeggen dat het twijfelen aan en het kritisch bevragen van een gevestigd of traditioneel verankerd mens- en wereldbeeld de brandstof en de motor vormt voor de wetenschap, en de voortgang daarin. Zonder een bepaalde kijk op de mens ofwel mensbeeld lijken menswetenschappen me ook niet goed voorstelbaar: waar zou het anders nog over moeten gaan?
De wetenschap op haar beurt informeert en beïnvloedt het mens- en wereldbeeld van ons moderne mensen tegenwoordig ook weer op vergelijkbare wijze als de tora, de bijbel, de koran of andere bronnen van religie of verhalen over onze oorsprong dat ooit deden of dat in bepaalde kringen en culturen nog doen.
De wetenschap kan en zal doorgaans in haar beschrijving en verklaring van de werkelijkheid nogal omvattende en vergaand gedetailleerde beelden opleveren met een vaak wat deterministisch kleurtje. Je zou ook kunnen spreken van wetenschappelijke of verwetenschappelijkte mens- en wereldbeelden.
Dergelijke vormen beeldvorming onderscheiden zich doorgaans van de traditionelere voorbeelden doordat zingevings- en ethische vragen nogal eens buiten beeld blijven of overruled worden.
Dat raakt dan ook rechtstreeks aan een belangrijk kenmerk van de meeste vigerende mens- en/of wereldbeelden. Te weten een bepaalde meerduidigheid die als een vaak verborgen gebrek gezien kan worden maar misschien evengoed als de kracht of aantrekkingskracht van zo’n beeld aangemerkt kan worden.
Elk mens- of wereldbeeld heeft namelijk de, al dan niet uitgesproken danwel onderkende pretentie, een beschrijving te geven van wat is of wat we aantreffen maar tegelijkertijd bevat het vaak een beeld van of een verwijzing naar een wenselijke of ideale toestand. Dit descriptieve en tegelijkertijd normatieve karakter is , dunkt mij, toch kenmerkend voor de meeste mensbeelden zoals die opgeld plegen te doen. In de filosofie staat dit fenomeen wel bekend als 'the is-ought-problem' of 'the naturalistic fallacy'.
Ik denk dat je er een hele kluif aan zult hebben om een beetje gangbaar mensbeeld te vinden dat niet expliciet danwel tussen de regels door of als onderstroom verwijst naar een of ander: zo is het goed!, zo hoort het! of zo zou het moeten zijn!

Een ander belangrijk kenmerk van de mens- en wereldbeelden zoals wij die er op na plegen te houden, zo lijkt me, is dat die verdichte voorstellingen zeker een zekere taaiheid vertonen maar toch bepaald niet statisch zijn. Ze lijken eerder een zekere fluïditeit te vertonen en in de loop der tijd in diverse richtingen aan verandering onderhevig te zijn, bijvoorbeeld naar gelang de situatie of op grond van ervaringen.
Daar gloort dan wellicht de hoop op sturing en maakbaarheid maar wanneer we dat op het oog hebben lijkt ook altijd enige voorzichtigheid geboden. Al te uitbundig en optimistisch geloof in maakbaarheid werd wel vaker beschaamd.

Mens- en wereldbeelden (2)

‘Mensbeeld’, dat heb ik nou altijd al een mooi woord gevonden.
Ons oude (nou ja, oude..; hij stamt uit 1990 en zelf ben ik dan toch nog altijd iets ouder) Handwoordenboek Hedendaags Nederlands vermeldt het woord overigens niet eens. Daarin wordt hetzelfde begrip onder het woord ‘mensbeschouwing’ gevat. In het Engels moeten ze het met een hele serie aanverwante en elkaar soms wat overlappende aanduidingen doen (zoals: view, image or conception of humanity, human beings or man; of bv.wat puntiger als: human nature) Wanneer we het over mensbeelden hebben gaat dat meestal over een abstractie van dat waarvan we menen dat het ons met (alle?) andere mensen verbindt. Zeg maar de eigenschappen, kenmerken en strevingen die alle of veel mensen gemeen hebben en delen; zoiets als ‘het wezen of de aard van de mens’. Maar ‘de mens’ bestaat niet echt, althans hij valt wat moeilijk aan te wijzen ook al zou je hem overal en nergens tegen kunnen komen. Die zeven miljard en nog wat echte levende mensen van vlees en bloed daarentegen bestaan natuurlijk wel en die zou je in principe allemaal ook nog aan kunnen wijzen of de hand kunnen schudden als je daar de tijd voor had.
Dan hebben we het over die vele mensen die in vele verschillende omstandigheden leven en verkeren. Mensen in alle kleuren en maten, mannen en vrouwen, jonge en oude.
Mensen die door kou en door hitte geplaagd kunnen worden of soms nog erger door anderen geknecht, gediscrimineerd of buitengesloten worden. Velen die sterven of op sterven na dood zijn van de honger en de ellende die oorlog met zich mee brengt, terwijl anderen zich ziek eten, drinken en watdiesmeerzij.
Mensen die nu eens huilen en dan weer lachen. Mensen die bewogen kunnen worden door de volheid en de rijkdom van het leven en mensen die zich gedreven kunnen voelen om van alles en nog wat na te jagen en aan te grijpen om de leegte ervan te ontvluchten. Vele mensen die de wereld d.w.z. zichzelf en de ander en de veelal sociale werkelijkheid op evenzovele manieren ervaren en aldus hun eigen mens- en wereldbeeld vormen. Tja en een mensbeeld en een wereldbeeld houden we er allemaal op na, ongeacht in hoeverre we ons daar van bewust zijn of van bewust willen zijn. Dat is nu eenmaal ‘part and parcel’ van de ‘condition humaine’.

Mens- en wereldbeeld

Die meer dan 7 miljard unieke mensenzielen op deze ene wereld mogen dan soms nog zo van elkaar verschillen, toch hebben ze, sorry ik bedoel natuurlijk, hebben we onmiskenbaar met elkaar gemeen dat we allemaal mensenkinderen zijn en tot die ‘diersoort mens’ behoren.
Nu zien we onszelf, in weerwil van de biologische kant van ons bestaan, doorgaans en liever niet als elke willekeurige diersoort. En dat, dunkt me, op goede gronden. Onze taligheid, zelfbewustzijn en het gegeven dat we meer in en met de cultuur dan in en met de natuur leven lijken me toch voldoende aanleiding om een wezenlijk onderscheid mens en dier te maken.
Die taal, dat zelfbewustzijn en de culturele inbedding zijn nou toevallig ook reden en aanleiding dat wij mensen er een mens- en wereldbeeld op na plegen te houden.

volgende >>
en meer:
Onze mens- en wereldbeelden (3)
Retteketet, wereldbeelden à la Ted? (4)
Drie mythen, hulp en wereldbeeld (5)
Mensbeelden, mimesis en memen (6)
Mensbeelden à la carte? (7)
Mensbeeld à la de Ruyter (8)
De mens als zingever (9)
En mijn mensbeeld dan? (10)

Ben jij ook zo uniek?

Steeds vaker hoor of lees je tegenwoordig dat jongeren op zoek zijn naar authenticiteit en unicitieit. Dat verbaast me niets; het lijkt me namelijk een beetje horen bij een bepaalde leeftijd en het zoeken naar en het vormen van een identiteit.
Verder lijkt een dergelijke zoektocht ook wel in het bijzonder eigen te zijn aan de huidige cultuur van het moderne leven. Als je eens een avondje (emo-)TV kijkt en/of een aantal zenders ‘langszappt’, zul je toch al rap moeten concluderen dat de fascinatie of obsessie met authenticiteit en uniciteit bepaald niet aan jongeren is voorbehouden. Reclamemensen en lieden uit de wereld van de marketing hebben het tot een kunst verheven om met begrippen als uniciteit en authenticiteit te goochelen, te verleiden en te manipuleren.
We (b)lijken er allemaal in hoge mate mee geïnfecteerd.
Het zal de kritische beschouwer echter niet ontgaan dat zich een toch wat merkwaardige paradox ontvouwt in die nieuwe emo-, ik- en mediacultuur; namelijk dat we onszelf enerzijds in toenemende mate als bijzonder en uniek lijken te ervaren terwijl we anderszijds in toenemende mate op elkaar beginnen te lijken. Ben jij ook zo uniek en zo enig in je soort?
Ik, meen ik, toch wel een beetje; maar dan toch uiteraard terzake wel even uniek als al die andere zeven en nog wat miljard zielen op deze aarde!

Kunst- en vliegwerk rev. (28 en slot)

Laatste loodjes See intro for info

The last post that will end this series of showcase threads for now.
Some various that are left over and worth to have a look at:


Hope you have enjoyed them.
Thanks for looking.
Dick on behalf of painters of Leekerweide

<< previous

Overzicht bijzondere kunst

Weer een jaarwisseling

Met de nodige bezinning en/of bombarie wisselen we dan elk jaar het ene jaar weer in voor het andere met als statiegeld wat herinneringen en wat verwachtingen die meestal ergens tussen hoop en vrees bungelen.

Het kan verkeren,

nietwaar? Ruim voor 12 uur viel er al een vuurwerkdode te betreuren in de gemeente waar wij wonen. Wij steken zelf nooit vuurwerk af maar hebben het spektakel wel een kwartiertje in de regen en de drup staan te bewonderen. Verder verliep onze jaarwisseling vooral rustig en gezapig. Ik zit zelden zolang achter elkaar voor de TV. We lieten ons, getweeën en onder het genot van oliebol en appelflap in huiselijke kring door ene Theo Maassen het oude jaar uit kletsen. Om klokslag twaalf ging de kurk met een knal van de (nep)champagnefles waarna we het tongstrelende vocht weer eens rijkelijk lieten stromen. Terwijl we die fles burgemeester maakten, was het traditiegetrouw Jools die met zijn Annual Hootenanny bij ons het nieuwe jaar wederom mocht inluiden. Ja, van jaar wisselen gaat toch heel wat vlotter, gemakkelijker en genoeglijker dan van tanden wisselen, zullen we maar zeggen. Nu komt dat laatste gelukkig ook minder vaak voor. Op nieuwjaarsdag was het dan weer tijd voor een rondje met de beste wensen langs de (pleeg)ouders. Daarvan hebben we er met het tikken van de tijd inmiddels nog maar twee van de zeven.
Goede voornemens zijn hier ten huize deze jaarwisseling nog niet ter sprake gekomen. Dat moesten we maar even zo laten, dacht ik, en anders zijn er altijd nog wel wat over van vorige jaren die misschien de moeite waard zijn om weer eens opgepoetst te worden. Het beste blijven we je bij gelegenheid natuurlijk wel toewensen. Ik zou zogenaamd een spiegel voor kunnen houden en een ieder dan toewensen wat diegene mij ook toe zou wensen maar dat is toch wat te leeg en te quasi-spitsvondig. Dus verlaat me maar weer eens op een mooie en oude bekende tegeltjeswijsheid en wens ieder:

de rust om te aanvaarden wat je niet veranderen kunt,
de moed om te veranderen wat je niet kunt aanvaarden en
de wijsheid om het onderscheid tussen die twee te kunnen maken.

Dat lijkt me dan ook nog een beetje bij de nagedachtenis van de onlangs overleden Nelson Mandela te passen.