Voorbarige conclusies?

Evenals gisteren bladerde ik ook vanmorgen op deze voormalige koninginnedag weer eens ons ochtendkrantje door.

Daar las ik een mooi en informatief interview met Herman Van Rompuy. Hij is, zeg maar, zo ongeveer de president van ons eigen Europa en een betere hadden we, meen ik, toch nauwelijks kunnen treffen.
Op de vraag hoe de regeringsleiders de eurocrisis gemanaged zouden hebben antwoord hij:

In de geschiedenis word je beoordeeld op je resultaat. En dat is er: we hebben sedert 1,5 jaar een stabiele euro. Hadden we dat een paar maanden eerder kunnen bereiken? ...
... De geschiedenis zal ons die paar extra maanden vergeven. Het is goed afgelopen.
Denk aan wat de Chinese oud-premier Tjoe En-lai zei toen hem gevraagd werd naar het belang van de Franse revolutie twee eeuwen eerder: het is nog te vroeg om dat te beoordelen. Ook voor de eurozone moeten we oppassen voor te snelle conclusies.

Oorsprong van stress gevonden?

In de Volkskrant van vandaag lees ik op de wetenschapspagina de volgende kop:

Muis heeft voorkeur voor vrouwelijke onderzoeker

Vroeger gold toch de gemeenplaats dat vrouwen en met name dienstmeiden bang voor muizen zouden zijn en zodra ze er een zagen hun toevlucht, met de voetjes van de vloer, op bijvoorbeeld stoelen zouden zoeken. Hopelijk gaat dat niet op voor vrouwelijke wetenschappelijke onderzoekers want omgekeerd blijken nu muizen een dergelijke stress-reactie bij de confrontatie met mannen te vertonen. Het artikeltje begint als volgt:

Zet twee muizen in een kooi, laat de een door een man onderzoeken en de ander door een vrouw en de uitkomsten van het onderzoek zijn totaal verschillend. Proefdieren die in het laboratotium met een mannelijke onderzoeker te maken krijgen, raken zo gestresst dat zich in hun lichaam andere processen voordoen, dan wanneer zij een vrouwelijke wetenschapper aan hun kooi krijgen.

Het kan verkeren zullen we maar weer zeggen. Maar betekent dit dan ook dat we ten lange leste toch de ultieme oorsprong van angst en stress gevonden hebben?

Zeg het met ...

Ook deze vroege lente in de maand die doet wat ie wil had Marian maar weer eens een bloemetje buiten gezet. Ja, tulpen dus en nee, ze waren niet oranje van boven vanwege koningsdag.

Intermezzo: Cristina Branco

Behalve van Corsicaanse muziek hou ik onder andere ook van Portugese muziek, dat wil zeggen van dat Portugese levenslied dat ooit ‘fado’ gedoopt werd.
Zestien jaar geleden bezochten wij eens een concert van Cristina Branco in theater De Vest in Alkmaar. Bij het tweede lied dat, als ik me niet vergis, over haar huis ging biggelden de tranen toen plots over mijn wangen; maar ja, ik ben nu eenmaal een sentimentele druif en menige fado wil nog wel eens een paar gevoelige snaren bij mij raken. Zou dat nou door die mysterieuze ‘saudade’ komen?
Gisteravond trad Cristina Branco op in Het Park in Hoorn. Daar zagen we haar toen voor een tweede keer in levende lijve optreden. Ze zong fado en meer zoals een nummer van Joni Mitchell. Riep herinneringen op aan Lisboa en smaakte wel weer naar meer.
Inmiddels geniet ze ruime bekendheid is in ons land, even als de ‘fado’, die zelfs al in het Fries gezongen wordt (door Nynke Laverman).
Cristina Branco zong ook een album vol met vertaalde teksten van de bekende Nederlandse dichter Slauerhoff en deed een bijzonder project met het Amsterdam Sinfonietta.

Voor wie haar nog niet kent of niet weet hoe de fado klinkt en een uurtje de tijd heeft:

Vroege oogst

Het is wel erg vroeg dit jaar maar de eerste aperges hebben wij alweer gegeten. De Opperdoezer rondjes zullen nog wel even op zich laten wachten.

Hoe gek is …?

Op de voorpagina van de Volkskrant van dit paasweekend prijkte een foto van een wat gelig blaadje met daarop de tekst:

wie dit leest is gek*

Een kreet die bij mij, om een of andere reden, herinneringen aan de lagere schooltijd op pleegt te roepen. Daaronder lees ik dan weer

Iedereen is gek
* of op zijn minst een beetje

En daaronder een compacte samenvatting van het Volkskrant Magazine van deze week te vertellen heeft, te weten:
- de fobieën en neurosen van Witteman, Wagendorp, Bervoets, van Luyn en van Veen
- de depressies van Stefan Groothuis en Winston Churchill
- begaafde autisten
- pleidooi om het gekke normaal te verklaren

Het thema van het Volkskrant Magazine was dit keer namelijk de vraag: hoe gek is Nederland? en daarbij de onvermijdelijke vraag: hoe gek is gek dan?
Zoiets levert uiteraard de nodige psychobabbel op en mag derhalve op mijn aandacht rekenen. Zou ik dan toch ook een beetje gek zijn? Wordt het niet eens tijd om ook maar eens uit de kast te komen? Ik weet het nog niet maar het levert wel een alleraardigste en een nog lang niet zo’n gekke aflevering van genoemd magazine op. In het hoofdartikel staat de online-enquête: ‘Hoe gek is Nederland’ van hoogleraar Peter de Jonge centraal.
Deze enquête kun je overigens ook zelf invullen op hoegekisnl.nl waarbij je direct een uitslag krijgt en een vergelijking daarvan met de overige respondenten. Daarnaast krijg je over een maand of twee een op maat gesneden modelletje van je eigen klachten plus wat tips hoe ze te reduceren door je eigen kracht in te zetten.
Dus als je ook eens wilt weten hoe gek je wel niet bent of eindelijk eens iets aan je frustrerende zwakheden wilt doen, dan ligt hier weer een kans! Buiten de Jonge komen ook Jim van Os en Marcus Huibers aan het woord in dat hoofdartikeltje: Allemaal Gaga
De teneur ervan luidt dat wat psychologen en ander onderzoekers reeds vermoedden waarschijnlijk wel klopt, namelijk dat niemand helemaal normaal is en er bij iedereen toch op z’n minst wel een paar steekjes los zitten.

Opperde ene Freud ook al niet dat we door het onvermijdelijke onbehagen in de cultuur allemaal door neurotische beklemming en oprispingen bezocht zullen worden en de vraag dus niet is wie neurotisch is en wie niet maar hoe neurotisch we zijn, hoe dat zo gekomen is, hoezeer het ons dwarszit of destructief maakt en hoe we dat enigszins ten goede kunnen sturen? Tja, die Sigmund toch; bejubeld en verguisd, had altijd en overal wel iets over te zeggen en nu staat er opeens in de krant dat ie de spijker hier wel weer eens op de kop geslagen zou kunnen hebben. Wat zou dan ‘gek’ moeten of mogen heten en wanneer zou wie dan ook daar last van hebben en wanneer vinden we (wie?) dat daar toch iets aan gedaan zou moeten worden? Zo verhaalt Marcus Huibers verder in het artikel:

‘Ik behandelde ooit een patiënt voor depressie. Het was een aardige vent, hij had een goede baan en eigenlijk waren we bijna klaar met de therapie, toen hij me tijdens de veertiende sessie ineens vertelde al zijn hele leven lang stemmen te horen: zijn eigen stem als klein jongetje, maar ook een boel andere persoonlijkheden. Ik schrok, tijdens de therapie had ik daar niets van gemerkt en ik vroeg of hij daar ook behandeling voor wilde. Dat hoefde niet. Hij kende die mensen al zijn hele leven, hij zou ze missen als ze weg waren.’

Ook een rode lijn door de diverse stukjes heen is om tegenover de diverse klachten ook diverse krachten te belichten en te benadrukken. Dat sluit aan op het pleidooi om het gekke voor minder gek en vaak normaal of soms zelfs voor een wenselijke kracht te verklaren.
Dat laatste is natuurlijk bepaald niet een totaal nieuw geluid; de link tussen gekte en genialiteit. Het is een overal en altijd al gehoorde en gekoesterde notie die door onder andere Michael Fitzgerald op de wetenschappelijke agenda werd gezet. De vraag (kan het nog gekker?) kan dan zomaar luiden: Do you have to be nuts to be a genius? Het stukje ‘De grote gekken der aarde’ begint aldus:

Komt een man bij de dokter. ‘Ik word geplaagd door een black dog.’ De man vertelt over perioden van extreme neerslachtigheid waarin hij alleen maar kan liggen in een verduisterde kamer. De dokter heeft snel door dat de ‘black dog’ persoonlijk jargon is voor depressie en begint een prosac-recept uit te schrijven: ‘Slik dit, daar wordt de wereld rooskleuriger van.’ De man haalt zijn sigaar tussen zijn tanden vandaan en zwaait met zijn wandelstok: ‘Nee, dat moet ik niet hebben, dan krijg ik net zo’n rooskleurig beeld van Hitler als Neville Chamberlain.’

Meestal blader ik nogal rap door dat magazine heen maar deze week heb ik hem nagenoeg en gek genoeg bijna aan één stuk door uitgelezen. Zeer lezenswaardig, naar mijn smaak.
Over bijvoorbeeld mama van Veen die haar eigen angsten niet op haar dochter wil overbrengen en uit eigen ervaring met haar vader weet dat dat niet helemaal lukken zal.
Doodgewone verhalen en ervaringen van heel gewone mensen.
Hanna Bervoets vergelijkt ons gemoed en de capriolen van onze emoties met een kermisattractie. Een mooie metafoor!
Wie dat schrijft is vast niet echt ...? En bovendien de ene gek is de andere gek niet. Het is juist in onze normaliteit en aangepastheid dat we toch vooral op elkaar gaan lijken terwijl we ons in onze gekte en eigenwijsheid pas echt van elkaar plegen te onderscheiden. Over individualisering gesproken!

Paasoverdenking

Een vrolijk Pasen wenste ik jullie gisteren.
Sinds jaar en dag ben ik al niet meer gewoon om me uitgerekend met christelijke feestdagen eens over te geven aan diepere gedachten omtrent de oorsprong en betekenis van die dagen. Nu las ik op Goede Vrijdag een column van David Brooks in de Volkskrant naar aanleiding van Pasen of eigenlijk Pesach onder de titel: 'Met Pasen vier je vrijheid in gebondenheid'.
Dit vond ik toch zomaar weer eens een paasgedachte die me deze tijd waardig schijnt en waar we ten node behoefte aan lijken te hebben.
Zie hier het origineel: 'A Long Obedience' uit de



Brooks is qua politieke opvattingen een uitgesproken conservatief, maar wel één van het slag dat ik wel mag en waar ik zonder enige reserve de nodige waardering voor op kan brengen. Deze TEDTalk maakt wellicht duidelijk waarom dat zo is.

Tussen “…” (14) Daila Lama

Wie de Daila Lama is weet vast iedereen wel of zou iedereen althans kunnen weten.

Wat valt de Daila Lama dan vooral op wanneer hij dat schouwtoneel à la Shakespeare of onze eigen Joost beziet: Hier nog wat wijze 'quotes' van hem en even zo goed nog een vrollijk Pasen; ik zou zeggen, neem de tijd en geniet ervan, dat lijkt me in verband met het bovenstaande het paasei van Columbus.

Tussen “…” (13) Joost van den Vondel

Deze categorie Tussen "..." begon met met een krachtig statement van Gerbrand Adriaenszoon.
Een min of meer tijdgenoot van hem was Joost van den Vondel. Laten we zeggen dat van den Vondel de meer tijdgenoot was want hij kreeg bijna driemaal zoveel tijd van leven als Brederoo.

'Joost mag het weten', plegen wij te zeggen als we het zelf niet meer weten en deze Joost wist toevallig ook heel veel en kon het ook nog eens heel mooi vertellen.
Wat betreft de navolgende wijsheid zou je trouwens denken dat hij weleens een niet geheel onbekende Engelse collega in enigerlei mate schatplichtig zou kunnen zijn:

De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel.

Wat een toneelspelers blijken we dan toch te zijn!

Tussen “…” (12) William Shakespeare

Laten we eens zien wat grote schrijvers zoal over onze wereld en het leven gezegd hebben ofwel hoe hun mens- en wereldbeeld er in essentie uitzag.
William Shakespeare geldt ongetwijfeld als geniaal zo niet de grootste toneelschrijver en het hoeft dan ook niet te verbazen dat hij de hele wereld als een groot toneelpodium zag en het leven als een op te voeren toneelstuk (in 7 bedrijven):

All the world's a stage,
And all the men and women merely players.
They have their exits and their entrances,
And one man in his time plays many parts,
His acts being seven ages.

Kleinstedelijk muzikaal wandelingeltje

Gisteren maakten wij zo'n wandelingetje. Dat was de 4e aflevering van A Small Town Music Walk in Hoorn georganiseerd door Peticantus. De wandeling begon en eindigde in Het Huis Verloren. We wandelden van de Westfriese uitbundigheid van Skotwal naar de Amerikaanse ingetogenheid van Tom Mank & Sera Smolen met Kathy Siegler vervolgens naar Amanda Pearcy om via Bruno Denerckere weer in het Huis Verloren in de stijlkamer bij Rebecca Loebe uit te komen Het had wel iets van een rondje om de kerk deze wandeling De eindsprint was een demarrage van de Belgium All Stars Band, een gelegenheidsformatie bestaande uit Fernant Zeste & Steven Sarrazyn, Flip de Fleurquin en Bruno Denerckere Dat was een bijzonder prettige wandeling; je komt weliswaar niet zover en gaat niet zo snel voort maar je hoort zo nog eens wat!

Klokkijken voor gevorderden?

Zit ik dus deze week, zo'n anderhalf jaar voor mijn pensioen, opeens in een cursus of training timemanagement in vier bedrijven. Een beetje laat? Ach voor een laatbloeier komt iets niet zo gauw te laat. Timemanagement heet zoiets dus maar in het eerste bedrijf verschijnt al snel en steelsgewijs de term zelfmanagement op het beeldscherm. Hoe het komt weet ik ook niet maar ik heb toch wat moeite met die kreet management. Het komt me voor als een term die inmiddels behoorlijk nietszeggend is geworden en anderzijds vaak enige achterdocht mag wekken. Vandaag bedacht ik dat 'klokkijken voor gevorderden' wellicht een helder en goed Nederlands equivalent zou zijn voor die malle term timemanagement. Maar gezien mijn niet altijd even soepele en soms zelfs wat moeizame verhouding met de tijd en met name met de klokkentijd, kalenders, agenda's en wat dies meer zij, blijft het toch zeer twijfelachtig of er voor mij op dat gevorderde niveau nog iets te leren of te winnen valt. Jenever can tell, zullen we maar weer denken.

Barry Schwarz over praktische wijsheid

In een training timemanagement op het werk werd op enig moment de vraag opgeworpen of bepaalde zaken wel in de functiebeschrijving opgenomen waren. Daarbij moest ik even denken aan een TEDTalk van Barry Schwarz, waarnaar ik zo'n vijf jaar geleden al eens een link gaf. Wijze woorden zijn niet zo gauw sleets; daarom nogmaals aandacht voor zijn praatje in het kader van 'ideas worth spreading':

Context en beeldvorming

Contextblindheid wordt wel als het centrale kenmerk van autisme gezien, zoals ik laatst in verband met dat bijleren nog eens in gedachte riep.
Bij de zogeheten 'Human Givens' wil men autistische kenmerken zelfs in context zien met psychotische kenmerken en die onderliggende verbindende link de meer beschrijvende naam 'caetextia' meegeven. De term 'contextblindheid' was mij derhalve niet onbekend.

De term 'context collapse' daarentegen was ik tot een uurtje geleden nog niet eerder tegengekomen; hoewel het fenomeen me, als mens, natuurlijk welbekend is.


In de Correspondent geeft Rob Wijnberg een hoogst interessante en actuele analyse van het verschijnsel 'context collapse' in verband met onze nieuwe nieuwsmedia, social media en dergelijke en hun invloed op onze beeldvorming en betekenisgeving.

Het gretige brein tegen het licht

Gisteravond zag ik in VPRO's 'Tegenlicht' de aflevering 'het gretige brein'. Voor wie dat eigenlijk niet wil missen maar het toch gemist heeft is er nog altijd 'Uitzending gemist'.

Hier wat aantekeningen van maker Rob van Hattum over zijn passie en betrokkenheid bij 'het brein':

Weer de maand van ...

Het is weer zover; het is wederom de maand van de filosofie. Deze keer is het thema 'Mens en techniek', weer zo'n onderwerp waar we vast nooit over uitgepraat zullen raken. En in het licht van de huidige technologische en maatschappelijke ontwikkelingen ook een prangende kwestie. In VPRO's Boeken (ja, ook ik ben al ruim veertig jaar pro(-VPRO)) besteedde Wim Brands aandacht aan dit thema in verband met ethische vragen die nieuwe technologische ontwikkelingen nu eenmaal in hun kielzog mee plegen te brengen. Hij sprak in dat verband met Peter-Paul Verbeek over diens boek 'Op de vleugels van Icarus'. In deze uitzending sprak Brands ook met Wouter Kusters over de 'Filosofie van de waanzin'. Wat betreft het thema van de maand van de filosofie 2014, de relatie 'Mens en techniek', biedt zeker het online magazine AEON ook regelmatig bijzonder zinnige en relevante overviews en overpeinzingen zoals over de robotisering van onze samenleving of over de tucht en de dwang van de algoritmen alsook over de ethische implicaties van een en ander. Bijzonder aanbevolen dit digitale magazine.

Qualia, vleermuizen en kleur

Wat het verband tussen die zogeheten ‘qualia’ en kleur is zal de meeste onder ons, neem ik aan, wel duidelijk zijn.

Maar hoe zit het dan met het verband tussen de qualia en vleermuizen? Daarvoor moesten we eerst maar even bij Thomas Nagel te rade gaan. Nagel publiceerde in 1974 een fameus artikel onder de titel ‘What is it like to be a bat?’
Daarin stelt Nagel dat wij ons bij ontstentenis van het unieke perspectief en de ervaring (the point of view) van de vleermuis ons niet echt kunnen verplaatsen in de beleving van een vleermuis. Zo worden vleermuizen de wereld bijvoorbeeld in belangrijke mate gewaar door echolocatie, een zintuigelijke ervaring die ons vreemd is. De technische aspecten van echolocatie kunnen wij wellicht verstandelijk of wetenschappelijk doorgronden en we kunnen op grond daarvan zelfs complexe technologieën ontwikkelen aldus ook gebruik maken van echolocatie.
Maar daarmee kunnen we in de verste verte nog niet bevroeden hoe het voor de vleermuis is en voelt om zo’n organisch gegeven proces als vitaal onderdeel van je mentale constitutie en make-up te hebben. Een, zoals gezegd, organische gegevenheid die je enerzijds ondergaat en waar je anderzijds gebruik van maakt om je weg in het leven te vinden en het eigen leven vorm te geven.

Het of een leven zonder zo’n zintuigelijke basis is niet goed voorstelbaar. En daarmee zitten we dan midden in het vraagstuk van de qualia en hun constitutieve rol in ons bewustzijn.

Zo’n verhaaltje als dat van Thomas Nagel om je eens voor te stellen of in te denken hoe het is om ... of als …, wordt ook wel een gedachte-experiment genoemd en geldt zo’n beetje als een van de belangrijkste stukken werktuig in de ogenschijnlijk verder niet zo rijk gevulde gereedschapskist van de wijsgeer of de filosoof.

Nog zo’n bekend gedachte-experiment inzake de qualia is ‘What Mary didn’t know’ van Frank Jackson.
Jackson vraagt om ons eens voor te stellen dat Mary opgroeit, leeft en haar scholing ontvangt in een volledig achromatische wereld, waar alles uitsluitend in zwart-wit en alle grijstinten wordt waargenomen.
Zo leert ze alles wat er te weten valt over de fysische, chemische en neurofysiologische aspecten van de wereld, de mens en het samenspel tussen beiden. Ze weet ook alles over kleur, dat wil zeggen, ze heeft uitgebreide kennis het elektromagnetisch spectrum, van de geleiding, breking en reflectie van het licht, van onze fysiologie van het kleuren-zien middels de staafjes en de kegeltjes in het oog en de verdere verwerking daarvan in de hersenen. Kortom, je zou haar een wandelende encyclopedie kunnen noemen en ze weet er in ieder geval meer van dan jij en ik en nog wat lieden bij elkaar.
Ze kent natuurlijk ook de diverse namen van alle kleuren, weet binnen welke golflengtes en trillingswaarden ze vallen en weet ook dat kleurziende mensen de lucht en de zee doorgaans als blauw benoemen, de meeste bladeren als groen en bloed als rood.
De vraag is dan: weet Mary nu echt alles - of zoveel er menselijkerwijs gesproken te weten valt - over kleur of ontbreekt er nog een belangrijk en mogelijk essentieel onderdeel aan haar kennis?
Wanneer Mary bijvoorbeeld na enkele tientallen jaren intensieve studie in de materie van de menselijke zintuigelijke waarneming, waaronder het kleurenzien, opeens zelf voor het eerst kleur zou kunnen zien, zou ze dan reageren met: ja natuurlijk, dat begreep of vermoedde ik wel dat het er zo uit zou zien of zou ze toch versteld staan van wat die authentieke ervaring haar zou doen en nog voor nieuws zou leren?
Dat is namelijk de vraag die Jackson ons stelt: leert Mary hier toch nog iets nieuws? Zo, ja dan wist ze blijkbaar toch nog niet alles met al haar uitgebreide (en objectieve?) kennis over de fysieke aspecten van onze wereld. (The Knowledge Argument)
Ik zou toch denken dat Mary de gewaarwording zou hebben dat op het moment van de daadwerkelijke ervaring - om een bijbelse uitdrukking te bezigen - ‘haar, als het ware, de schellen van de ogen vielen’.

Het is me toch wat met die kwestie van de qualia.
Filosofen en wetenschappers breken er het hoofd over, schrijven er talloze artikelen over en voeren verwoede discussies over het belang en de status van die qualia.
Het gaat dan ook over ons menselijk bewustzijn, over de reikwijdte van de wetenschap, over reductionisme en de verhouding tussen geesteswetenschappen en natuurwetenschappen, over de status van wat wel 'spiritualiteit' genoemd wordt en zomeer en daarmee, zou ik zo denken, toch vooral ook over ons mens- en wereldbeeld.

Tussen “…” (11) Mark Twain

Vandaag maar eens een quote van scherpslijper Mark Twain.

"The two most important days in your life are the day you are born.... and the day you find out why." Mark Twain

en omdat het gisteren 1 april was, vandaag maar eens een cartoon tussen "..." erbij.

Een leuke dag ...

.. en veel plezier allemaal; met al die grappen en grollen! Ik heb een vrije dag vandaag.