Wijsheid en zijn tegenhangers, zoals ongebreidelde regelzucht

Mijn overgrootvader placht te zeggen: er komt nog eens een tijd dat we gebrek krijgen aan domme mensen.

Ik vermoed dat de goede man bedoelde dat bepaalde sociale groepen zouden emanciperen, zich niet meer zouden laten ringeloren en/of er een gebrek gevoeld zou gaan worden aan goedkope arbeidskrachten. En inzoverre kan ik, waar het ons land en wijde omstreken betreft, wel met hem meegaan in zijn uitspraak.
Mijn persoonlijke opvatting en observatie in deze is echter dat we nu juist een nijpend gebrek ervaren aan wijze mensen.
Of zijn ze er soms wel maar vallen ze niet op en wordt er niet naar ze geluisterd omdat we het te druk hebben met (net)werken, managen, regelen en recreëren.

Als ik mag verwijzen naar de links die ik eerder in dit Blog gegeven heb zoals die naar de Human Givens, naar John Seddon, naar de Equality Trust en naar TED Talks dan lijkt het er op dat er wel degelijk veel zinnig- en weldenkende lieden rondlopen die wel degelijk wijsheid in beleid en overleg nastreven.
Maar we willen blijkbaar niet luisteren naar dergelijke vermeend moeilijke of elitaire geluiden en dat verklaart dan wellicht ook waarom ik niets van deze lieden of hun ideeëngoed terugvind in het dagelijkse mediageweld van onze infotainmentmachinerie; of aan een van onze nationale borreltafels zoals die van Pauw en Witteman.

Zou het dan toch zo zijn als Plato reeds bevroedde dat het pas goed met deze wereld kan komen als de filosofen koningen worden en/of de koningen filosofen?

Het is mij in ieder geval duidelijk dat we door de bank genomen zelden gebrek aan goede bedoelingen of aan technische middelen en mogelijkheden hebben maar tegelijkertijd een bijna chronisch gebrek aan wijsheid en inzicht lijken te vertonen.
Eerherstel voor het vergeten ideaal van Adel van de geest zoals op voortreffelijke wijze aanbevolen door Rob Riemen lijkt me bijvoorbeeld een voorwaarde om daar enige verandering in aan te brengen.
Rob Riemen

Maar een pleidooi voor wat wijsheid hoeft bepaald niet per definitie een bevlogen toon te hebben, hoogdravend te zijn of pas betekenisvol te kunnen worden als je belezen bent en je klassiekers kent.
Integendeel wijsheid steunt bovenal op levenservaring zo kennen we dus net zo goed wijze analfabeten als belezen en pseudo-intelligente lieden (denk bv aan een niet onaanzienlijk en ambititieus deel van onze huidige managers en bestuurders) die op kritieke momenten maar zelden wijze beslissingen willen nemen en maar niet moe lijken te worden om dat aan anderen of het systeem te wijten en zichzelf achter regels en regelgeving te verschuilen.

En met die regels en de huidige tendens tot overregulering stuiten we op een van de belangrijkste tegenhangers in praktische zin van wijsheid oftewel gewoon zinvol en zinnig gedrag.
Onze overheid roept al jaren dat ze allerlei soms groteske stroperigheid en stremming in haar bemoeienis met bedrijfsleven en burgers aan zal pakken door het aantal regels te verminderen en de regelgeving te stroomlijnen.
Het eindpunt van deze execitie lijkt nog lang niet in zicht en bij tussentijdse evaluaties horen we met regelmaat dat er her en der regels bij komen en de brij van regelgeving zeer ondoorzichtig blijft. Rara.... hoe kan dat?
Wie het weet mag het zeggen!
Maar ik zie zo om mij heen een pandemie van regeltjes-, protocollen- en proceduregeilheid groeien. Een pandemie waarbij de mexicaanse griep verbleekt en een sinecure wordt. Een pandemie die om zich heen grijpt van hoog tot laag en een ieder in de ban lijkt te hebben. zie Regelzucht.nl
Gaat er ergens iets fout vraagt iedereen, zowel in de directiekamer als op de werkvloer als aan de borreltafel, als in een reflex of de regels en de procedures wel strikt gevolgd zijn. En menigeen weet wel een aanscherping van de regels of een extra controleprocedure aan te bevelen. Het lijkt zo af en toe wel de nationale sport te worden waar heel wat tijd, energie, hersengekraak en gepuzzel in gaat zitten.
Als je dan eens wat concreter vraagt waartoe bepaalde regels en procedures dienen loop je gerede kans wat meewarig aangekeken te worden of gewezen te worden op wettelijke verplichtingen met eventueel vage verwijzingen naar kwaliteitswaarborgen, ARBOregelingen of iets van dien aard. Of de reactie is dat je toch wel zult snappen dat het een mooi zooitje chaos zou worden als we maar wat deden en de zaken niet tot in de puntjes zouden regelen.

Natuurlijk hebben we regels nodig, kunnen we niet zonder en natuurlijk zijn protocollen en procedures heel nuttig wanneer ze in de juiste situaties op de juiste wijze ingezet en toegepast worden.
Ze kunnen bv werken als shortcuts, automatismen, wegwijzers, controlemechanismen, instructie- en communicatiemiddel in ons handelen om maar eens een greep te doen uit de manieren waarop ze ons ten dienste kunnen staan.
En dat was lijkt me de bedoeling dat de regels ons ten dienste staan en niet dat we slaafs regels zouden volgen omwille van de regel zelf. Ergo we zouden in principe elk moment het doel en nut van regels moeten kunnen bevragen en uitleggen.
Regels bieden ook steun en geborgenheid in de zin te weten hoe te handelen zonder elk moment te hoeven denken over de volgende stap, het waarom of allerlei neveneffecten van een en ander. Dat weten hoe in welk geval te handelen verschaft ons een basaal gevoel van zekerheid.
Het kan ons echter ook schijnzekerheden bieden in bv ongemakkelijke situaties en ons voor ons gevoel ontslaan van de plicht om na te denken over of verantwoordelijkheid te nemen voor ons handelen.
Terwijl wijsheid ook wel gekenschetst wordt als het vermogen om te weten wanneer je de regels nu juist eens aan je laars zou moeten lappen.
Dat regulering wanneer gedachteloos en in overmaat gehanteerd perverteert en het zicht op het eigenlijke doel volkomen kan verduisteren, dit alles zo goed als analoog aan John Seddon's bezwaar en argumentatie tegen targets als managementinstrument, lijken we ons nauwelijks te beseffen of liever te vergeten.

Kijk maar eens goed rond op uw werk; hoeveel tijd, energie en denkwerk er gestoken wordt in het maken, het administreren en archiveren en het controleren van regels, procedures en protocollen en in hoeverre dat de dagelijkse praktijk ondersteunt en verbetert of juist stagneert en verbetering in de weg staat. U zult versteld staan!

We kennen allemaal uit de krant, van de TV of van verjaardagsfeestjes talloze verhalen en voorbeelden van hoe domme en blinde regelzucht kan leiden tot absurde situaties. We zijn daar min of meer aan gewend geraakt en ik zou er al zo enkele uit mijn dagelijkse praktijk kunnen noemen en u waarschijnlijk ook.

Maar luister eens naar iemand die dat veel mooier en treffender kan verwoorden dan ik en het in een juist perspectief weet te plaatsen.

Barry Schwartz's wijze woorden en waarschuwing onze kans op wijsheid en zingeving niet te verliezen:
On our loss of wisdom


Ter herinnering nogmaals John Seddon over targets:
on targets
met een introductie over overregulatie door Ivan Tyrrel
Memorandum aan een britse parlementaire commissie

.