De breinbreker van de bankier

Wanneer ik, zoals dat zomaar wel eens het geval kan zijn, weer eens roep dat ik geen verstand economie heb doel ik gewoonlijk op met name die financiële constructies, transacties, regelingen en goocheltrucs die de zogeheten ‘werkelijke economie’ zouden moeten stimuleren, de goede richting insturen en schragen. Kortom het conglomeraat van banken, beurzen, rating agencies and what have you, dat we kennen als de financiële wereld of de financiële markten. Ook wel als de haute finance bestempeld. Persoonlijk vind ik de term econoblahblah toch meer de spijker op de kop slaan. Dat gaat dus over en om het grote geld en over de geldigheid ervan in de zin van welke regels er uiteindelijk in de grote wereld gelden en wie die regels bepalen; kortom om de macht.

Het verbaasde de journalist en antropoloog Joris Luyendijk nogal dat wanneer je iets over een onderwerp als ‘gender’ in Gaza wilt weten, je zo tien artikelen daarover kunt vinden terwijl er over dat ‘volkje’ dat op duistere en welhaast onnavolgbare wijze en geheel naar eigen inzichten en motieven onze financiële organisatie bestiert er nauwelijks of geen etnografische kennis beschikbaar of aanwezig lijkt te zijn. Toch wel hoogst merkwaardig! Reden voor Luyendijk om zich eens onder en tussen dit 'volkje' te begeven en eens wat veldonderzoek te verrichten. De neerslag daarvan is ondermeer terug te vinden in 'Voices of finance' en zijn ‘bankingblog’ voor de Guardian. In het verlengde daarvan werd ook een beroep op zijn kennis en inzichten gedaan door een Britse parlementaire enquetecommissie. Daar zag Tegenlicht dan ook weer een aanleiding in om de bevindingen van Joris Luyendijk nog eens tegen het licht te houden.

Heb je je ook ooit wel eens afgevraagd:

wie zijn dat toch die lieden die wij zomaar zonder daar al te moeilijk over te doen de langste, de belangrijkste en de machtigste touwtjes van onze gemeenschappelijke wereld in handen geven? Wat doen ze, waar sturen ze op aan en wat drijft ze?

Deze documentaire geeft daar in, pakweg, drie kwartier aardig wat inside-information over. Daarna zullen wij dan, vrees ik, wel weer overgaan tot de orde van de dag en ons weer gaan bezighouden met de dagelijkse centenkwesties van onze echte wereld en in het kader van onvermijdelijke (hoor je het Rutte en de zijne nog zeggen?) bezuinigingen. Het mag inmiddels toch niet echt meer verbazen maar wij lijken ons geheel vrijwillig en zonder tegensputteren uit en over te leveren aan een groep mensen met een zorgwekkende overdaad aan psychopathologische trekjes, voorzover we al niet ronduit van morele imbecielen kunnen spreken en met een al even opvallende overdaad aan autistische kenmerken die daarbij veelal in een soort narcotische roes verkeren waarbij hun sterkste drijfveer is om die roes te continueren en zo mogelijk nog op te voeren. We ontkomen er natuurlijk weer niet aan om het een en ander vanuit (processen in) het brein te verklaren. Zo wil het huidige evidence-beest het nu eenmaal hebben. Het lijkt me dat het brein-beest in dit stadium van de evolutionaire ontwikkeling van ons denken een beetje monomaan en overdadig alle aandacht krijgt terwijl het uiteindelijk niet zo gek veel verklaart. Wat dat betreft lijken we misschien wel wat op die ééndimensionaal gerichte jongens en meisjes uit de documentaire. Ik vermoed dat waar het zogeheten ‘evidence’ betreft er mettertijd ook wel weer andere beestjes in de dierentuin van ons denken op zullen duiken. Ons denken vraagt wellicht eigenlijk nog om een beetje 'leverage'. Maar dat geheel terzijde; voorlopig lijkt het me in termen van evidence-based, causale verbanden, verantwoordelijkheid en zomeer dringender om te weten hoe economische crises ontstaan, hoe we er weer uit komen en hoe ze met enige common sense te vermijden.

Maar de hamvraag in verband met deze docu luidt voor mij toch:

zijn deze 25-jarige jongens en meisjes nu gek omdat ze zich zo laten gaan en de beesten uithangen of zijn wij met z’n allen als collectief nu gek dat we ze de gelegenheid hiertoe bieden, het bijna van ze verlangen en het meestentijds nog eens aanmoedigen ook? En als het misloopt kijkt iedereen weg. Wie durft echt verantwoordelijkheid te nemen?

Wie het weet mag het weer zeggen! Zijn er nog grote en heldere geesten van het kaliber Marx of Keynes die ons wat verder zouden kunnen helpen?

En laten wij Europeanen het zover komen dat ons continent uit zogenaamde 'efficiency'-overwegingen zo'n beetje als een zakenbank of een multinational gerund gaat worden? Volgens Luyendijk schiet het al lekker op en ik vrees dat hij dat helaas goed ziet.