Is dat nu werkelijk nieuws of ..?

.. vermoedden en wisten wij reeds dat de ‘boven ons gestelden’, om met Theo van Gogh te spreken, vaak heel andere dingen doen dan ze zeggen of waarvan ze weten dat het nut van het algemeen het beste zou dienen? En dat geldt bepaald niet alleen voor de dames en heren politici die naar de gunst van de kiezer dingen.

Het is nu weer een beetje de tijd van terugblikken, vooruitkijken en bezinning. Op de één na laatste dag van het jaar zie ik dan de volgende kop op de voorpagina van de krant prijken:

Mckinsey: onder druk van grote beleggers verwaarlozen concerns hun langetermijnstrategie

Topmanager focust op snelle winst

Of dat nu nieuws mag heten of gewoon tot die misstanden behoort die we allemaal zien gebeuren en ook meestal wel afkeuren, maar waar we vervolgens aan voorbijlopen en niets aan doen, mag ieder voor zich uitmaken (ofwel 'wilfull Blindness').
Peter de Waard meldt hierover:

Topmanagers richten zich wereldwijd meer dan ooit op kortetermijnresultaten, ook al weten ze dat een langetermijnstrategie beter zou zijn voor hun bedrijf. De reden is de tucht van de financiële markten. Dat blijkt uit onderzoek van organisatiebureau McKinsey.

Het ‘kwaad van het kwartaalkapitalisme’ is sinds het begin van de crisis eerder erger geworden dan verminderd, constateert McKinsey. Topmanagers trekken zich niets aan van internationale organisaties als de OESO, de G20 en het World Economic Forum, die de afgelopen jaren hebben gepleit voor een meer duurzame vorm van kapitalisme.

Misschien toch meer een onderwerp voor bezinning in een nieuw jaar dan dat het 'nieuws' zou mogen heten?

Opvoedkunde middels radiogolven?

Pedagogen hebben zo gemeenlijk wel iets gemeen met filosofen, namelijk dat ze zich over nogal uiteenlopende zaken menen te mogen uitspreken en navenant veel verschillende kwesties tot hun onderwerp van studie en bezinning plegen te maken. Dat is me wel bekend en dat vind ik ook geenszins verwonderlijk.
Maar dit begint me heus even te duizelen, hoor: hier begrijp ik toch echt niets van!

Wetenschap; voorlopig sluitstukkie (10)

Het jaar loopt weer ten einde en om niet eindeloos door te ratelen moest ik aan mijn riedel over wetenschap ook maar eens een eindje breien. (neem bij dit soort opmerkingen een en ander maar niet al te letterlijk want dat is niet bevordelijk voor je geheugenbrij of breigeheugen)

Één van die vele bekende uitspraken van Albert Einstein, die toch een beetje geldt als de proto-typische hoog-intelligente wetenschapper bij uitstek, luidt:

Twee dingen zijn oneindig, het universum, en menselijke domheid. Maar van het universum weet ik het nog niet helemaal zeker…

Alles kent zo zijn grenzen; dat geldt dus ook voor de menselijke ratio, de wetenschap en wat die beiden zoal vermogen. In mijn lekencommentaar, zoals her en der op dit blog gegeven op het niet zelden ongebreideld, kritiekloos en/of naïef vertrouwen in de alwetendheid en de almacht van de wetenschap, heb ik geprobeerd iets van die grenzen zichtbaar te maken alsook van de noodzaak en de waarde van gerede twijfel. Ik hoop ook duidelijk gemaakt te hebben dat ik niets tegen wetenschap als zodanig heb en zelfs meen dat we onmogelijk nog zonder zouden kunnen (overleven). Hierbij hoeven we maar aan bijvoorbeeld het wereldvoedselvraagstuk of de milieuproblematiek te denken om daar terdege van doordrongen te raken. Daarbij is wetenschap per slot van rekening ook gewoon een (logisch) uitvloeisel van het gezonde verstand (rationaliteit), de verbeelding en onze aangeboren nieuwsgierigheid. Een belangrijk en telkens weer in het oog springend onderscheid en tevens overeenkomst in de diversiteit van wetenschappen is die tussen de natuurwetenschappen en de sociale wetenschappen. Daarbij wordt dan nogal eens het beeld geschilderd of opgeroepen van harde of exacte wetenschap versus softe of speculatieve wetenschap, waarbij die eerste dan voor wezenlijk resultaat en echte vooruitgang staat en die laatste toch vaak het aureooltje krijgt van wat gerommel in de marge over onnutte of minder belangwekkende zaken.
Ik kijk daar toch iets anders tegenaan. Het onderscheid vind ik, in navolging van Dithey, overigens wel heel wezenlijk. Tegenwoordig spreken we nauwelijks nog van geesteswetenschappen maar eerder van sociale wetenschappen. De dichotomie blijft, meen ik, in de grond dezelfde. Mij lijkt het toch klip en klaar dat onze fysieke werkelijkheid een fundamenteel andere is dan onze sociale en sociaal geconstrueerde werkelijkheid en ze derhalve aan verschillende wetmatigheden en regels zullen beantwoorden en onderscheiden manifestaties, patronen danwel ontwikkelingsgang zullen laten zien.
De natuurwetenschap levert ons natuurlijk heel interessante bevindingen en technologie op. En als je kijkt naar hoe Robbert Dijkgraaf uitlegt wat er te zien en te beleven valt wanneer we onze blik één kant op naar het allerkleinste richten of je leest iets over de missie van de ruimtetelescoop Gaia (nee, niet het meervoud van gajes en ook niet die nieuwe plaats bij Porto waar de port gebotteld en verscheept werd maar verwijzend naar die oermoeder uit de mythologie) en wat we hopen te zien en te ontdekken wanneer we onze blik de andere kant op en de ruimte in richten, dan lijkt de natuurwetenschap toch ook wel heel spannend te kunnen zijn. Dat geldt vanwege de vaak hooggespannen beloften en/of verwachtingen in zekere zin ook voor de medische wetenschap en momenteel zeker voor het onderdeel neurowetenschap. Dan begeven we ons al een beetje op het snijvlak van natuur- en menswetenschappen. Mijn interesse wordt om een aantal redenen, die mijzelf ook niet altijd even helder zijn, toch wat vaker getriggerd door vragen die op het terrein van de sociale wetenschappen liggen.
Een voor de hand liggende reden is dan mijn werk, waarvan ik pleeg te beweren dat het bij uitstek het object van onderzoek is van en ondersteund en geïnformeerd wordt door de orthopedagogiek.
In tegenstelling tot diverse andere uiteenlopende wetenschappen zul je zelden iets over of vanuit die orthopedagogiek vernemen in de media. Men doet daar geen spectaculaire ontdekkingen en als er iets in het nieuws komt is dat vaak in verband met beschamende toestanden als rond Brandon of Jolanda Venema.
Toch kun je op het WWW of de nieuwe media her en der nog wel een en ander aan vinden met betrekking tot de orthopedagogiek en aanverwante zaken met een wat meer informatieve en constructieve insteek. Het blog van Henk50 met stukjes over opvoeding en psychologie heb ik in dat verband al meerdere malen aangehaald en aanbevolen.
Het afgelopen jaar was daar ook het mooie initiatief van het CCE om een gesprek te organiseren tussen een aantal Hollandse Meesters uit de orthopedagogiek en dat middels het internet voor een ieder toegankelijk te maken. Op dit blog kwam dat ook in verband met weten en wetenschap al eerder aan bod.
Dit najaar werden de individuele leden van het panel ook ieder onderworpen aan een intercollegiaal vragenvuur. Deze werden tot dusver nog niet op de site geplaatst; het werd wel toegezegd, dus daar kijk ik dan nog naar uit.
Ik zou mijn collega’s in onze tak van zorg de geprekken op de site van de Hollandse Meesters alsmede de casussen op de site van het CCE toch nog even van harte willen aanbevelen. Ook daarbij raakt en refereert men meer dan eens aan de wetenschap, maar als het goed is dan wel telkens op het snijvlak van en binnen het spanningsveld van de theorie en de praktijk. En naar we mogen hopen met wat kritisch vermogen en een flinke dosis gezond verstand want juist in de zorg lopen we er nogal eens tegenaan dat het leven vaak sterker blijkt dan de leer.

Weet of begrijp ik nu dan meer dan toen ik onlangs de vraag stelde: Wetenschap; wat is dat dan …? Dat kan ik nu echt niet zeggen. Toch was dit wel even het laatste blogje in deze serie. Het onderwerp wetenschap zal in allerlei vormen en gedaanten vast nog regelmatig de kop opsteken op dit blog.
Dan loopt ook dit jaar weer ten einde. Weer tijd om terug te blikken, vooruit te kijken en voor weer wat goede voornemens, al dan niet wetenschappelijk doorwrocht of verantwoord. Be my guest!

Wat hier aan vooraf ging:
Wetenschap; wat is dan …?
Wetenschap; zeker weten? (2)
Wetenschap; anything goes? (3)
Wetenschap, middel en/of doel (4)
Wetenschap; alfa versus beta? (5)
Wetenschappen; een heel gamma aan ..(6)
Wetenschappelijke waarheden; zeker weten of eerder wat sleets? (7)
Wetenschap; maakt het ook wijs of gelukkig? (8)
Wetenschap; hoe ver reikt onze kennis dan? (9)

De nodige feest- en veerkracht!

voor het staartje van dit en het ganse komende jaar, Marian en Dick

De jaargetijden

Vanaf vandaag heet het dan weer winter te zijn.
Het weer lijkt zich daar echter nog bar weinig van aan te trekken; het is toch weer een echt herfstweertje.

Het jaar is ook net een pizza, een pizza quattro stagioni dan; door een soms wat slordige pizzabakker belegd en gedrapeerd.
Vandaag maakt ie er toch wel weer een soepzootje van.

Wetenschap; hoe ver reikt onze kennis dan? (9)

Al dat gepalaver van mij over wetenschap, zou wellicht de indruk kunnen wekken dat ik bijzonder goed thuis zou zijn in een aantal wetenschappen en wel een goed zicht zou hebben over en in de materie van de wetenschap.
Alsof ik het allemaal wel zou weten en begrijpen. Mocht dat het onwaarschijnlijke geval zijn dan moet ik je, vrees ik, toch echt teleurstellen; dat is namelijk beslist niet zo.


Zo mag de neurowetenschap mij dan bijvoorbeeld aan m’n verstand trachten te peuteren dat ons brein uit grofweg zo’n honderd miljard (100.000.000.000) neuronen bestaat. Met zo’n getal kan ik dan misschien op abstract niveau nog iets aanvangen zoals er een sommetje of een vergelijking mee maken. Nu heb ik er misschien zelf wel een paar minder dan de meeste mensen maar ik kan me toch heus niet echt een concreet beeld vormen van een dergelijk aantal minuscule dingetjes bij elkaar. Dan gaat het ook nog eens over dingetjes die ik nooit in het echt gezien heb en waarbij ik me dan, bij ontstentenis aan die authentieke ervaring, een beeld voor de geest pleeg te halen dat denkelijk enige gelijkenis vertoont met de tekeningen en modelletjes van neuronen zoals we die in de leerboekjes zien.


En dan hebben we het alleen nog maar over een uiterst primair en basaal onderdeeltje van de bevindingen van de hersenwetenschap die momenteel zo’n furore maakt en zich nu in zoveel aandacht en belangstelling mag verheugen.

Ook van de relativiteitstheorie snap ik niet bepaald niet alles en van de quantummechanica nog veel minder.
Je kunt mij vertellen dat in de niet-Euclidische meetkunde twee evenwijdige lijnen elkaar in het oneindige snijden, maar als ik dan ja mocht knikken bedoel ik toch waarschijnlijk: gooi het maar in m’n pet.

Kortom, veel bevindingen en vruchten van de wetenschap gaan mijn petje toch echt weleens teboven. Om met onze onvolprezen bard Cornelis Vreeswijk te spreken:

Een hele hoop dingen zijn moeilijk hoor daar heb ik de hersenen echt niet voor

Nu hebben bovenstaande voorbeelden toch vooral betrekking op die zogeheten harde betawetenschappen met als kern onze kennis der natuur en natuurlijke verschijnselen die we mede vanwege de formele logica en empirische toetsing die we daar op los laten als objectief plegen te beschouwen (objectief, zo goed en kwaad als mogelijk dan of zou objectivistisch wellicht een adequatere term zijn). Mijn begrip van wat ook wel exacte wetenschap heet, is dus nadrukkelijk begrensd. Hoewel ik deze materie wel degelijk bijzonder interessant vind, gaat mijn nieuwsgierigheid en belangstelling toch doorgaans iets meer uit naar vragen rond mens en cultuur, de vragen uit, zeg maar, de sociale wetenschappen.

Hier een lesje van iemand die de materie toch wel duidelijk iets meer doorziet dan ik.
Robbert Dijkgraaf over de stand van de betawetenschap met betrekking tot onze kennis der natuur: In het college dat Dijkgraaf hiet ten beste geeft zien we ook Peter Higgs, de ontdekker/voorpeller van deeltje 17 gelauwerd worden.
Diezelfde Higgs onthulde onlangs in de Guardian niet altijd even gelukkig te zijn geweest met het klimaat of de mores in de academische of wetenschappelijke wereld. Ten aanzien van de huidige cultuur meent hij daarin niet te kunnen of te willen functioneren en hij zou naar eigen zeggen zelfs überhaupt niet aan de bak komen.

By the time he retired in 1996, he was uncomfortable with the new academic culture. "After I retired it was quite a long time before I went back to my department. I thought I was well out of it. It wasn't my way of doing things any more. Today I wouldn't get an academic job. It's as simple as that. I don't think I would be regarded as productive enough."

In het college maakt Robbert Dijkgraaf duidelijk hoe ongelooflijk ver onze fundamentele kennis over de materie al reikt maar tegelijkertijd dat de essentie ervan ons nog altijd ontgaat.
Als dat de stand van zaken is in de exacte en harde wetenschappen, hoe zou het dan gesteld zijn met sociale wetenschappen? De diverse mens- en cultuurwetenschappen worden sowieso nogal eens aangemerkt als wollig, zacht of boterzacht. Is dat per definitie zo of leveren ze ons bij gelegenheid ook wel degelijk eens gedegen en nuttige kennis?
En de hamvraag blijft, na het lustrum van de crisis, natuurlijk of we überhaupt nog van zoiets als een economische wetenschap zouden mogen of kunnen spreken?
Ik vermoed toch met Coen Simon dat we voorlopig nog even niet zullen kunnen zeggen dat we het nu allemaal wel weten.

<< vorige | volgende >>

Scherder’s ware wetenschap

Boven de rubriek ware wetenschap van de Volkskrant prijkten vandaag woorden als: Negatieve bevindingen, Blij met inconsistenties en waarom onverwachte resultaten de beste resultaten zijn

Professor Erik Scherder schijnt op zijn afdeling kilinische neuropsychologie van de VU de bijnaam ‘Professor negatieve bevindingen’ te hebben. Hij draagt die naam niet zonder trots.

Als de bevindingen uit de onderzoeken van zijn promovendi negatief uitpakken, ervaren die dat, zoals te verwachten, vaak als bijzonder ontmoedigend. Zo ziet professor Scherder dat toch helemaal niet, integendeel:

Vervolgens schiet zo’n promovendus vaak in de stress. Want waarom vinden al die onderzoekers elders op de wereld wel een positief verband tussen bewegen en denkkracht, en zit hij of zij nou met een studie waar de resultaten inconstistent zijn? Het is ook zo’n rotboodschap om mee thuis te komen: jarenlang experimenteren met honderden proefpersonen met als eindconclusie ‘ik snap niet wat hier aan de hand is’.
Scherder daarentegen wordt juist enthousiast van zo’n negatieve bevinding. ‘Stel we hadden gevonden dat beweging de hersenen van iedere patient met dementie actiever maakt. Dan was het direct einde onderzoek, want hup, allemaal uit die leunstoel en lopen maar. Maar nu ontdekken we dus dat bwegen geen haarlemmerolie is; het helpt niet in alle gevallen. Machtig interessant, dit roept allemaal nieuwe vragen op’.

Ik mag die benadering van Scherder wel. Helemaal mee eens, verder kijken, de juiste vragen leren stellen en nuanceren; that’s the way to go!

Objectivisme?

Wat dan objectief mag heten, is me niet altijd even duidelijk. Misschien is het ook wel per definitie een vrij subjectieve of arbitraire aangelegenheid om dat te bepalen.
Maar ik heb me toch heus bij gelegenheid wel eens afgevraagd wat nu ‘echt objectief’ mag heten. Ik kan me echter niet heugen dat ik me tot voor kort ooit afgevraagd zou hebben wat dan ‘objectivistisch’ is. Nu dus zomaar wel.

Die term ‘objectivisme’ wordt namelijk recentelijk regelmatig gebezigd naar aanleiding van het gedachtegoed van ene Ayn Rand. Ayn Rand en haar filosofie van objectivistische richtlijnen tot het goede leven maken al enige tijd furore in de politieke ideologie van rechts en vooral van uiterst rechts Amerika.
Er is dan inmiddels ook een keur aan websites en geschriften op het Wereldwijde Wobjectivistische Web te vinden met deze ideologie als onderwerp. De meeste daarvan om deze leer te propageren en te verspreiden en sommige om ten aanzien van deze heilsleer toch nog wat kritische noten te kraken.

Deze hausse van belangstelling lijkt nu ook ons continent of in ieder geval ons land bereikt te hebben. Het was Hans Achterhuis die de aard en de uitwerking van Rand’s gedachtegoed hier, met een kritische blik, nadere bekendheid gaf in zijn ‘De utopie van de vrije markt’. Onlangs kwam ene Yernaz Ramautarsing bij P&W zich beklagen over de linkse indoctrinatie in het onderwijs. Die uitzending lokte nogal wat reacties uit in de nieuwe media c.q. internetfora. Er had diezelfde dag een interview met hem in de Volkskrant gestaan.
Yernaz is een jonge, goedlachse, strijdvaardige en enthousiaste debater, die het licht zag toen hij Ayn Rand las. Vroeger was hij een ‘diehard socialist’ in de ban van Che Guevara. Het kan verkeren, zullen we nog maar weer eens zeggen! Nu propageert en verdedigt hij met verve en met bepaald geen gebrek aan elan of geestdrift het ‘objectivisme’ zoals hem geopenbaard in de geschriften van Ayn Rand. En er blijken nog veel meer jonge mensen geïnteresseerd in en gecharmeerd door de wat boute uitspraken en ideeën of, zo anderen zeggen, de ideologie van Rand.
Jojanneke Vanderveen liet onlangs in een ingezonden stukje in Volkskrant weten als ‘links meisje’ en politiek actief Groen-Linkser ook door de filosofie van Ayn Rand geraakt te zijn en daar haar masterscriptie over geschreven te hebben.

Dan heb ik er in mijn toch al zo volle hoofd zomaar weer een vraag bij: wat behelst dat objectivisme dan en wat is daarin dan die bijzondere aantrekkingskracht voor jonge lieden ofwel de jeugd van tegenwoordig?
Voor een antwoord op die vraag moet je in ieder geval niet bij Krapuul zijn, zo merkte ik.

Als ik met mijn begrip van de Nederlandse taal de term ‘objectivisme’ hoor en betekenis wil geven, zou ik toch denken dat het zeggen wil: iets dat enigzins, voornamelijk of bij uitstek als een subjectief fenomeen te boek staat of gekend wordt van verschillende kanten en toch zo objectief als mogelijk te bezien en te beschouwen om vervolgens tot een intersubjectieve consensus te komen en te zien of we daar maatstaven aan kunnen ontlenen.
Dat klinkt in eerste instantie misschien wat wollig of ingewikkeld, maar dat valt reuze mee.
De Rotterdam Elderly Pain Observation Scale bijvoorbeeld zou, in mijn boekie, zo als een schoolvoorbeeld van zo'n ‘objectivistische’ benadering kunnen gelden.

Maar, ja in het filosofisch jargon hebben sommige en bepaalde ‘technische termen’ nu eenmaal een iets of zelfs opvallend andere betekenis dan wij in het echte, gewone, volle of dagelijkse leven aan diezelfde woorden toekennen. En ik vermoed dat Ayn Rand zomaar wel eens iets heel anders met haar ‘objectivisme’ kan bedoeld kan hebben dan ik er in mijn ‘alledaagse taal’ benadering onder wil verstaan.

P.S. De bewuste uitzending van P&W heb ik in overigens twee delen gezien; kop en staart. Toen ik de klaagzang over ‘de linkse indoctrinatie’ en zijn lofzang op Rand’s ‘Atlas shrugged’ van Yernaz aangehoord had, ben ik op één oor gegaan. De volgende dag heb ik, op het rumoer afgaand, het stukje met Freek de Jonge toch ook nog even op ‘Uitzending gemist’ bekeken.
De zinnigste opmerking in dat geheel, hoorde ik overigens uit de mond van Freek die zei inmiddels geleerd te hebben dat hij niet over de gevoelens van zijn publiek gaat.
De bijdrage van tante Pollewop-recht-door-zee heb ik, wegens een tergend gebrek aan belangstelling, wel gemist, d.w.z. ik hoorde haar nog wel even Freek aansporen om uit hoofde van zijn functie ‘toch ook eens iets leuks te doen of te zeggen’. Zo meende ik haar in ieder geval weer te kennen en dat vond ik ook meteen wel weer genoeg! Mocht ik uit de mond van mevrouw Verdonk toch iets belangwekkends of nog iets zinnigers dan de opmerkingen van Freek gemist hebben, hoop ik dat alsnog graag te vernemen. Want dat zou ik nu toch als een heuse scoop beschouwen en zoiets zou deze uitzending toch wel gedenkwaardig maken.

Geloof en twijfel

Op een zondag als deze voel ik zomaar weer eens de behoefte aan een stichtelijk woord.
Vroeger, heel lang geleden in mijn jeugd gingen wij zondags als gelovigen naar de kerk om dat stichtelijke woord, gekruid met wat hoop en zegen en/of hel en verdoemenis, uit de mond van de dominee te horen.
Maar die kerkgang, daar is ook al heel lang geleden de klad in gekomen.
Dus moet ik mijn behoefte aan antwoorden op zingevingsvragen op andere wijze zien te bevredigen. Dat val heus nog niet mee, hoor, voor een aartstwijfelaar als ik.
Bovendien vind ik dat veel lieden die iets over geloofszaken menen te moeten melden nogal over de top zijn en veel te snel de bocht uitvliegen. Die lieden vliegen en ratelen dan meestal door in een solovlucht van rotsvast vertrouwen en absolute zekerheid. Of nog erger, je voelt je te gast bij Procrustes die je maant dat het nu toch echt bedtijd wordt.

Het gebeurt wel niet zo vreselijk vaak maar toch hoor ik zo bij tijd en wijle sommige lieden ook ontstellend verstandige en wijze dingen zeggen over geloofs- en zingevingskwesties.
Denk bijvoorbeeld aan de valse doch o zo goedmoedige profeet Vikram Gandhi alias Sri Kumaré.
Nu stuitte ik onlangs op een TEDTalk van Lesley Hazleton die iets te vertellen had waar ik me helemaal mee vertrouwd en bij thuis kan voelen. Hoor haar want dit kan ik je toch zeker niet onthouden:
Twijfel is dus niet alleen een noodzakelijk ingrediënt van ware wetenschap maar ook van een waarachtig geloof!

Tussen “…” (10) Nelson Mandela (1918-2013)

De wereld nam deze week afscheid van een gevierd man, Nelson Mandela. Hij werd ook wel Madiba genoemd. Hij leefde van 1918 tot 2013. Overmorgen wordt hij begraven.


Kees Broere begon zijn in memoriam op de voorpagina van de Volkskrant van 6 december met:

De wereld heeft haar Betere Ik verloren.

en eindigde met de zin:

Hij laat een vrouw, kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen en zeven miljard vrienden na.

Dat lijkt inderdaad wel het geval en de hele wereld schijnt hem nu op handen te dragen en in het hart te willen sluiten.
Toen ik een tiener was, werd hij nog door de meeste mensen op diezelfde wereld als een terrorist gezien en bestempeld. Ook in ons land, al schijnt dat nu welhaast ondenkbaar.
Het kan verkeren!
Inmiddels hebben we hem dus zo’n beetje verheven tot stem van ons collectieve geweten of boegbeeld van ons morele kompas.
God’s vervanger op aarde? luidde zelfs een krantenkop.
Dat vraagt natuurlijk om enige relativering en die kwam er ook in de diverse commentaren; hij was ook een vechtersbaasje en een vasthoudend en slim strateeg. Ook gewoon maar een mens maar toch ook, en bepaald niet zonder reden, een symbool van wijsheid en menselijke waardigheid van het kaliber Ghandi, Martin Luther King en wat mij betreft zou de Daila Lama ook wel in dat lijstje passen. We hebben blijkbaar behoefte aan dergelijke voorbeeldige helden! Je kunt daar uiteraard aan toe voegen wie je wilt, Boeddha, Socrates of Jezus om maar eens een paar namen te noemen. Personificaties van idealen en vormen van menselijkheid die ons soms bovenmenselijk toeschijnen.

Wat zouden we zonder hen moeten beginnen?

Dat zoveel mensen Mandela, als icoon van vrijheid, vrede en verzoening nu zo uitbundig lof toezwaaien en eer bewijzen heeft misschien ook wel iets hoopgevends. Nu ook hij de pijp aan Maarten heeft gegeven kunnen we namelijk twee dingen doen: of op de volgende morele held cq. boegbeeld gaan zitten wachten (of verkiezingen gaan houden; EndeMol en consorten weten daar vast wel raad mee) of zelf die handschoen op pakken en te proberen de ‘idealen’ of ‘moral values’ die Mandela voorstond te verwerkelijken of dichterbij te brengen.
En als je dan met zovelen, waaronder zoveel invloedrijke figuren, bent moet daar toch iets van te maken zijn, nietwaar?


Daartoe dan nog maar enkele tussen “...”’s van Nelson Mandela:

Ik leerde dat moed niet de afwezigheid is van angst, maar het overwinnen ervan. De dappere man is niet hij die niet bang is, maar hij die de angst overwint.

Ik ben geen heilige, tenzij je een heilige ziet als een zondaar die maar blijft proberen.

De grootste roem in het leven ligt niet in het nooit vallen, maar in het telkens weer opstaan.

Toen ik uit de gevangenis wandelde, richting de poort die me mijn vrijheid bood, wist ik dat ik mijn bitterheid en haat achter mij moest laten. Anders zou ik nog steeds gevangen zijn

Niemand wordt geboren met de haat voor een andere huidskleur, achtergrond of religie. Mensen worden geleerd om te haten, en als ze dat kunnen leren, kunnen ze ook leren om lief te hebben. Want liefde voelt namelijk veel natuurlijker aan dan haat.

What counts in life is not the mere fact that we have lived. It is what difference we have made to the lives of others that will determine the significance of the life we lead.

A fundamental concern for others in our individual and community lives would go a long way in making the world the better place we so passionately dreamt of.

De platte aarde

Of de platte werkelijkheid?
In mijn kijk op de wereld en in mijn boekie blijft de aarde toch gewoon rond, hoor. Ondanks de overwegingen en gedachtekronkels uit het vorige stukje over wetenschap.
Maar de platte werkelijkheid is hoe dan ook dat dat toch echt wijsheid is die ik van anderen heb (zoals van de juf en de meester op school die het weer van Galilei en Copernicus hadden) en uitdrukkelijk niet van mezelf. Ik neem aan dat dat, met uitzondering van misschien een paar astronauten die de aarde vanuit de ruimte zagen, ook voor de meesten van ons op zal gaan.

De overtuiging dat de aarde rond is wordt echter niet door iedereen gedeeld. Er zijn mensen die beweren dat de aarde plat zou zijn. En dan doel ik niet op mensen als Thomas Friedman die beweert dat de globaliserende wereld ook een steeds plattere wereld aan het worden is.. Daar kan ik me nog wel enigszins in vinden. Nee, dan bedoel ik de Flat Earth Society, die heus waar bestaat en een officiële website onderhoudt waar nog vlijtig gediscussieerd lijkt te worden over deze kwestie. Dat gebeurt niet overal met een dergelijke ernst. Bovendien heersen er nog wel eens wat gemakzuchtige misverstanden over hoe men daar in vroeger tijden over dacht.
In ons land heeft ene Klaas Dijkstra in mijn jeugd nog enige faam verworven met de stelling dat de aarde toch plat was. Dat verkondigde hij met een dermate fanatisme en gedrevenheid waar een mens volgens mij noch wijs, noch gelukkig van kan worden. Inmiddels staat hij te boek en leeft hij in de herinnering voort als morosoof.
Je kunt dus nog wel naam met een dergelijke stellingname maken!


Nu noemen we en zijn er nog wel meer dingen plat waar je naam mee kunt maken. Platte humor bijvoorbeeld (nee, ik noem even geen namen) of een vrij platte of oppervlakkige filosofie annex mens- en wereldbeeld als dat van Ayn Rand om maar iets te noemen. (in voorgaande link alsook deze de repliek van Hans Achterhuis op Yernaz Ramautarsing die Freek hem bij de Pauw en de Witte man schuldig moest blijven)

Ik ga hier verder geen exposé over de platheid der dingen geven maar wil hooguit nog even opmerken dat mijn land toch wel erg plat en vlak is, zoals ooit zo mooi bezongen werd door Jacques Brel:

Mijn vlakke land


Le Plat Pays


Het feit dat de aarde een zo goed als ronde bol blijkt te zijn betekent wel dat Sinterklaas ook nog op moet passen dat ie op de terugweg naar Spanje een beetje op koers blijft met zijn stoomboot; anders zien we hem, terwijl we dachten nu even van hem af te zijn, rond de kerst misschien vanuit de Noordelijke IJszee nog een keer met die zwarte Pieten op ons land afstomen.

Waar blijft die Polder-Piet dan?

Het is een wat stormachtige dag, de verjaardag van de Sint dit jaar. De aanloop naar deze dag had trouwens ook wel wat stormachtige trekjes dit jaar.
En wel vanwege het al dan niet zwarte Pieten-debat; het zal niemand geheel ontgaan zijn.
Niet geheel los van de diverse oordelen hierover zijn we in ieder geval weer aardig bijgepraat in de diverse ontstaansgeschiedenissen van dit folklorisch festijn ter lering ende vermaak van de kindertjes.


Onder de verschillende reacties in de discussie kun je heel veel uiterst redelijke en welwillende bijdragen treffen. Wat hier echter het meest opviel zijn de extreme posities, wat het zoal aan actie en emoties weet los te maken, het vervolgens in een kramp schieten, de hakken in het zand zetten en de ander voor van alles en nog wat uitmaken. Het heeft in die zin wel iets weg van het politieke debat van het afgelopen decennium.
Daarbij kwam dan ook vanuit internationale hoek nog eens de vraag of en in hoeverre Nederland racistische trekjes vertoont.
Toch denk ik dat dit debat wel erg goed en nodig is.
Dergelijke gebruiken zijn nu eenmaal nooit statisch, veranderen constant, meestal vanzelf en on(op)gemerkt en soms vraagt het wat discussie en bewustwording. En de discussie is ook niet van vandaag of gisteren. In de 60-er jaren werd er al een ‘Witte Pietenplan’ gelanceerd.
Wat mijzelf betreft mag deze Pieterman elke kleur van de regenboog krijgen en ook zwart of wit.
Ik zou alleen, nu de goedheiligman en zijn gevolg bijna weer op punt vertrekken staan, willen voorstellen om het debat nu eens van de zomer voort te zetten. Dan is het wat warmer, dat maakt misschien wat strijdlustiger maar het kan ook dat we dan wat eerder moe gestreden zijn.
Het lijkt me zomaar dat de kindertjes er dan in die spannende tijd wat minder mee lastig zullen worden gevallen en dat het Sinterklaasjournaal daar dan ook op creatieve wijze nieuwe inspiratie uit kan halen.
Ik ben benieuwd hoe en wanneer de nieuwe Polder-Piet dan vorm zal krijgen.

Varianten bij onze buren:
Knecht Ruprecht
Krampus

Wetenschap; maakt het ook wijs of gelukkig? (8)

Het vorige blogje over wetenschap begon ik met te zeggen dat ik nog twee, naar mijn smaak toch wel intrigerende, kwesties of fenomenen in verband met wetenschap wilde aanroeren. De eerste van die twee kwam in dat zelfde stukje ook aan bod en dan die is andere nu hier aan de beurt. De vraag die ik hier als titel heb gekozen is of wetenschap ook 'wijs of gelukkig' maakt. Ik weet niet of Einstein een bijzonder gelukkig mens was maar ik beschouw hem behalve als een groot wetenschapper ook als een wijs mens; iets dat, dunkt me, toch niet voor iedere wetenschapper opgaat. Welbeschouwd zou de vraag die ik hier wil stellen moeten luiden wat het relatieve belang is van wetenschappelijke kennis voor het welbevinden of geluksgevoel en, naast de lastig te beoordelen kwestie van wijsheid, voor zoiets als het ervaren van zin in het persoonlijk leven.

En da geleufde gij?

Neem nou bijvoorbeeld eens Dirk van Noort, een van de weinige echt leuke en authentieke BN-ers, en zijn wereldbeeld. Dirk maakte destijds furore en voor velen een onvergetelijke indruk op de Nederlandse TV in het NCRV-programma Showroom. Deze Dirk die zich liever door het dikke boek dan door het vigerende wetenschappelijke wereldbeeld liet informeren en leiden wekte toch bepaald niet de indruk dat hij zich zomaar iets op de mouw zou laten spelden en al helemaal niet dat hij geplaagd zou worden door gevoelens van morele armoe, leegte of zinloosheid. Wat dat aangaat treft van Noort ons toch eerder als een verfrissende contrast met wat we tegenwoordig verder zoals op de buis of om ons heen zien.
En zou het iets wezenlijks of belangwekkends aan het leven van Dirk van Noort toegevoegd hebben wanneer hij dat verhaal van mensen op de maan wel voor waar geaccepteerd zou hebben? Zou dat zijn bestaan dan anders in de zin van voller en completer gemaakt hebben? Is hij nu een beetje zielig gebleven of kan hij op één of andere manier van geestelijke armoe beticht worden?
Oordeel zelf, zou ik zeggen!
Laten we eens een vergelijkbare kwestie wat nader beschouwen. Peter Ralston zegt in zijn ‘The Book of Not Knowing’ in het hoofdstuk ‘Moving Beyond Belief’ onder het kopje ‘Creating a New Perspective’:

We’re told that once upon a time people thought the earth was flat. Now we know better and so we look back at those people as ignorant, even silly. Pretty arrogant of us when you think about it. What makes us so certain that everything we know today is true?

Nu meen ik toch ook echt te weten dat de aarde rond is hoewel ik dat nooit uit eigen waarneming heb kunnen vaststellen. Ik heb dat van horen zeggen! Maar zoals Ralston zegt: als ik een bal boven vanuit een raam in mijn huis op de grond laat vallen of stuiteren en jij gooit een paar kilometer verder een bal vanuit het bovenraam in jouw huis naar de grond en Jan doet hetzelfde in een stad heel ver weg, dan hebben wij geen enkele reden of aanwijzing om niet te veronderstellen dat al die balletjes op hetzelfde horizontale en platte vlak terechtkomen dat we de grond noemen.

And consider this: although we all ‘know’ it’s true, who among us takes the time to even imagine that we are currently spinning around at roughly 25000 miles per hour? Or that in space ‘up’and ‘down’ don’t exist? Even though we believe it’s a fact that the world is round and spinning, we generally live every day as if the sun rises and sets, moving from one side of our flat piece of terrain to the other. Even in the face of our current beliefs on these matters, our daily view actually ignores them and functions instead within the same percerptual ‘reality’ that was so for people in times past. The idea of a flat, stationary world is not as far-fetched as we make it seem. It is only our cultural arrogance and fear of being seen as ignorant that compels us to place such notions in the category of foolish old misconceptions.

Ralston voert zijn argument dan verder om het wezen en de kracht van het niet-weten te illustreren. Tevens een illustratie van de rol van ‘het niets’ of ‘de leegte’ als scheppend beginsel; een thema waar wij in de Westerse wereld niet zo vertrouwd mee zijn maar dat in veel Oosterse filosofieën een belangrijke rol speelt.

At the root of every true inquiry from Zen Buddhism to the cutting edge of science is openness and not-knowing. Within these endeavors there is always a possibility that something true or profound can be discovered, but what frequently stands in the way of even the most sincere and honest investigation is our tendency to grab too quickly for answers and beliefs. Reaching the edge of our own understanding, we confuse not-knowing with ignorance and quickly grow uncomfortable. We desire a hasty departure from the state of ‘nonunderstanding’ that is our real experience. The usual way out is to retreat to out familiar beliefs or adopt some aspect of hearsay or common opinion, but of course this rules out discovering anything new.

Tja het kan verkeren, ben ik dan geneigd te zeggen; ook waar het de grond van onze al dan niet vermeende kennis en inzichten betreft.
De argumenten van Peter Ralston mogen dan soms ernstig naar oosterse wijsheden rieken, ze raken ook wel degelijk het hart en de grenzen van onze kennis en wetenschap. Maar de vraag hier was, wanneer je je niet al te veel aan wetenschappelijke kennis en het vigerende wetenschappelijke wereldbeeld gelegen wilt laat liggen of wanneer je dat beeld zelfs ronduit wenst te betwijfelen en te weerspreken, of je in dat geval iets belangwekkends mist in je persoonlijk bestaan of dat je even zo vrolijk een volwaardig en zinvol leven kunt leiden? Nu zou ik toch zomaar denken dat het in die zin voor het gros van ons toch echt lood om oud ijzer zou zijn of we nu in een platte of een ronde aarde geloven. Want wij leiden ons leven in dit ondermaanse gewoonlijk toch simpelweg als was ie plat, wat bergen en dalen daargelaten.
Wanneer je je in de astronomie wilt verdiepen of iets bij de NASA wilt gaan doen gaat die vlieger uiteraard niet meer op, maar voor de meesten van ons … toch … of niet soms? Zelf heb ik nog nooit uit eigen waarneming kunnen vaststellen dat de aarde plat zou zijn en zelfs toen eens ik vanuit een vliegtuig naar beneden keek maakte die nog een redelijk platte indruk. En als ik nu eens bedenk wat ik nu anders gedaan zou hebben of hoeveel anders ik tegen de wereld aan zou kijken wanneer ik gemeend zou hebben dat die aarde waar wij op vertoeven gewoon plat is, dan valt het me toch erg moeilijk om wezenlijke of concrete mogelijke verschillen aan te geven.
Ja mogelijk zou ik mezelf onsterfelijk belachelijk gemaakt hebben en als een ‘laughing-stock’ oftewel een soort dorpsgek door het leven gegaan zijn. Ralston stipte die mogelijkheid, maar dan als een diepgewortelde angst, al aan. Er zijn nu eenmaal maar weinig andersdenkenden die de goedmoedige, maar iemand nauwelijks serieus nemende, sympathie en welwillendheid kunnen rekenen die Dirk van Noort dankzij de magie van het kijkkastje toch nog ten deel viel.
Enig kritisch nadenken in deze trant over de reikwijdte en de bronnen van onze zogenoemde wetenschappelijke kennis en ons wetenschappelijk wereldbeeld kan, dunkt me, bij tijd en wijle bijzonder verhelderend werken. Het lijkt me dat dergelijke overwegingen of gedachte-experimenten ook tot enige bescheidenheid dwingen waar het de aard en de oorsprong, en wat we nu werkelijk zeker menen te weten of te begrijpen, betreft.

Ja, wat weten we nu wis en waarachtig, wat nemen we maar aan op gezag van anderen en wat geloven we dan wel of niet; wat doen we daar dan mee en wat doet dat met ons?
Ik wil de lezers van dit blog toch ook nog even de wetenschap meegeven dat ik jullie alle wijsheid en geluk toewens!

<< vorige | volgende >>

Vrijhandel?

Een reblogje op parallelblog.

De Wutachslucht

Alle water moet toch eens een keer naar en door de zee stromen. Dat uit de Breg en de Brigach stroomt via de Donau van het Zwarte Woud naar de Zwarte Zee. Die enorme plas water die we vanaf de oever van de Bodensee zagen, stroomt via de Rijn bij ons de Noordzee in. Het water uit de veel kleinere Feldsee en Titisee stroomt ook naar de Rijn. Vanaf de Titisee gaat dat via de Gutach (de goede Ach) die iets verderop de Wutach (de woedende Ach) gaat heten.
Na ons bezoek aan de Bodensee besloten we de volgende dag eens een stukje door de Slucht van de Wutach te gaan wandelen. Dat zou een bijzonder natuurgebied zijn met allerlei zeldzame vogeltjes, insecten en plantjes. En bovendien nog eens meer dan 500 soorten vlinders. Een blik op Google afbeeldingen was voldoende om ons ervan te overtuigen dat deze bestemming de moeite waard zou kunnen zijn. Het begon als een grauwe dag die in de ochtend een buitje en verder nog wat verdwaalde druppels bracht. Geen leven zonder H2O, moeten we maar denken. Eerst reden we naar Löffingen waar we even rondwandelde, een boodschapje deden en koffie dronken. Van daaruit naar Göschweiler en het informatie- en aansluitingspunt op de slucht. Dat was bij de Schattenmühle, waar we de auto parkeerden. Van daar de bordjes gevolgd en een soms slibberig en smal pad gevolgd dat op en neer ging en ergens door een omgevallen boomstam geblokkeerd werd. Een hier en daar wat spannende wandeling met gelukkig later ook wat bredere en begaanbaarder stukken.
Toch wel leuk maar echte wandelschoenen met een goed of althans beter profiel dan de mijne, zijn beslist aan te raden op dit soort paden. Zo’n vijf-en-een-halve á zes kilometers hebben we gelopen vanaf de Schattenmühle tot aan Boll, waar we de Wutachslucht weer achter ons lieten. Daar hadden we dan inmiddels zo’n slordige drie uur over gedaan. Gelukkig was de Aach niet boos vandaag, want dan had deze wandeling ongetwijfeld nog langer geduurd. Deze tijd ofwel het vroege najaar wordt ook aanbevolen als de veiligste periode voor een wandelingetje door de Slucht. Vanuit Boll namen we na een soepje in de Vesperstüble de bus terug naar de parkeerplaats Schattenmühle. De bus deed er zo’n vijf minuten over. Daar sloof je je dan voor uit over zo’n wanderpfad, dat op deze zaterdag overigens nog vrij druk betreden werd.

Boeken en handicaps

Ja, ook ik ben nadrukkelijk pro-VPRO.

Vanmorgen het laatste stukje en zojuist het begin gezien.
Wel een kleine promo waard:

Wetenschappelijke waarheden; zeker weten of eerder wat sleets? (7)

Er valt natuurlijk heus wel wat meer over ‘wetenschap’ te melden dan waar ik weet van heb en op dit blog kan of zal doen. Toch wil ik nog even twee, naar mijn smaak toch wel intrigerende, kwesties of fenomenen in verband met wetenschap aanroeren.
Om te beginnen dan wat bedenkingen over hoe zeker of hoe sleets zijn de bevindingen van de wetenschap en het daar uit voort vloeiende kennisbestand.



In onze familie zijn wij, zo als dat heet, erfelijk belast met iets dat te boek staat als hypercholesterolemie. Na zijn eerste hartaanval werd mijn vader van alle kanten op het hart gedrukt zich toch vooral strak aan het voorgeschreven cholesterol-arme dieet te houden. Dat ging hem zeker wel eens aan het hart, zoals bijvoorbeeld bij die heerlijke haring en makreel, waar ie z'n vingers wel bij af kon likken maar die hem ten strengste afgeraden werden. Vette vis was namelijk uit den boze destijds in dat dieet.
Nu wordt mij, in verband met datzelfde cholesterolgehalte van alle kanten aanbevolen om minstens één à twee keer per week vette vis te eten. En beide tegenstrijdige adviezen zijn uiteraard gebaseerd op de wetenschappelijke kennis van het moment.

Ja, wat we nu weten wisten we natuurlijk gisteren nog niet en dat noemen we dan heel mooi ‘voortschrijdend inzicht’. Dit is dan zomaar een voorbeeldje uit mijn leven gegrepen; een voorbeeld dat zich moeiteloos tot een flinke lijst zal laten aanvullen door anderen die dergelijke ervaringen zullen hebben met diabetes, maagzweren of noem maar op.



Dat roept enerzijds de vraag op of onze wetenschappelijke kennis niet wat erg snel sleets wordt, en zomaar achterhaald kan blijken; in ieder geval geen absolute zekerheid te bieden. Wetenschappelijke kennis lijkt dan vooral voorlopige kennis dat wacht op het bewijs van het tegendeel of op een her-interpretatie die de dingen en ander gewicht en nieuwe plek in het geheel geeft.
Anderzijds onderstreept het de gedachte van voortschrijdend inzicht en een gestage danwel onstuimige vooruitgang waar het de wetenschappelijke en dus menselijke kennis betreft.
We weten steeds meer en de grenzen van onze kennis lijken vooralsnog niet in zicht. Sommige vooruitgangsgelovigen en wetenschapsadepten menen zelfs dat we op een goeie dag alles zullen weten. De hemel beware ons!
Ik wens en waag die mogelijkheid toch maar even te betwijfelen en hoe dan ook zijn we daar nog wel heel ver vandaan. Als we dan al zoveel weten is daar toch nog altijd eerst eens de vraag of en hoe we die kennis tot algemeen nut en welzijn aan zouden kunnen wenden. En aan de puinhopen, de onmacht en de wanhoop zo her en der de in de wereld valt bepaald nog niet af te lezen dat we op dat terrein spectaculaire vorderingen zouden maken.



Zo lees ik bijvoorbeeld onlangs in de krant dat na een volle eeuw gebruik van P-waarde 0.05 als maat voor statistische significantie (d.w.z. dat een waargenomen effect significant genoemd wordt wanneer de kans dat het op stom toeval berust kleiner dan 5 procent is) men eindelijk eens openlijk het nut en de waarde van deze gouden standaard in de wetenschap durft aan te kaarten en te betwijfelen.
Met name in de sociale wetenschappen zou deze maat een eigen leven zijn gaan leiden en (weinig tot nietszeggende) ‘statistisch significant’ een soort doorslaggevend toverwoord geworden zijn.



Maar eigenlijk wil ik hier een ander mechanisme, dat wetenschappelijke bevindingen nogal eens sleets doet (b)lijken, onder de aandacht brengen. Een mechanisme dat incidenteel wel gesignaleerd wordt maar waarvan ik me niet kan herinneren daar ooit iets over in bijvoorbeeld de krant gelezen te hebben. Terwijl toch regelmatig wetenschap de krant haalt.


Wel las ik daar iets over in het blad in Human Givens (vol.18, No 1 2011) waar Pat Williams er op haar persoonlijke pagina over schrijft onder de titel: Losing our tested ‘truths’ can be quite a relief. Daarin verhaalt ze hoe in de 60-er jaren een bevriende arts, die als onderzoeker van geneesmiddelen werkzaam was, haar vertelde over de hoogst merkwaardige uitkomsten van een serie double-blind trials bij het testen van een bepaald medicijn. Deze trials werden gedurende negen jaar elk jaar herhaald en de uitkomsten verschoven in die tijd geleidelijk van aanvankelijk positief naar uiteindelijk negatief. Geïntrigeerd informeerde Williams naar de documentatie daarover, waarop het antwoord luidde: ‘Dat is het gekke ervan, waar ik ook zocht, ik heb het nergens meer terug kunnen vinden’.
Het relaas van Pat Williams gaat verder over hoe ze zelf nog naar die bewuste onderzoeksgegevens gezocht heeft en hoe het telkens weer opduikende fenomeen, dat meermaals onderzochte en bevestigde onderzoeksresultaten in de loop der tijd lijken te verdampen of een andere wending te nemen, haar een halve eeuw bleef intrigeren.
Het fenomeen dat officieus ook wel ‘the decline effect’ gedoopt werd, werd ook door Jonah Lehrer aangekaart in: ‘The truth wears off’ in the New Yorker. Williams haalt dit artikel aan ter illustratie en bevestiging van iets sterkers dan een donkerbruin vermoeden. Dit artikel deed in de wetenschappelijke wereld overigens wel wat stof opwaaien en volledigheidshalve hier ook maar een link naar repliek op Lehrer.



Pat Williams mijmert in haar rubriek nog wat door over vragen rond en mogelijke verklaringen voor onderhavig verschijnsel. Mijn oog valt dan vooral op één bepaalde opmerking; namelijk dat het de meeste wetenschappers die ze er naar vroeg nauwelijks scheen te verontrusten want, zo zeiden ze, als je op positieve resultaten uit bent zul je waarschijnlijk niet altijd even accuraat zijn als gewenst is of verondersteld wordt.

Ja, denk ik dan, en wanneer je er veel aan gelegen is om een bepaald iets te vinden en je blijft er naarstig naar zoeken zul je het waarschijnlijk ook wel ergens vinden. Dat hoeft niet al te zeer te verbazen en je hoeft je heus niet tot de methode Stapel te bekennen om in de buurt van een vooropgezet gewenst resultaat uit te komen. Je hoeft alleen maar de eis van Popper om je eigen hypothese onderuit te halen min of meer te negeren.

Als citaat nog even de mooie slotzinnen uit het artikel van Pat Williams:

I don’t know what effect Lehrer’s report will have had on you, but it actually exhilarated me. I’m not, never have been, anti-science, but there is allways a sudden moment of delight, relief - and laughter - in finding that things pinned down by measurement or analysis or dogmatic theory have wriggled out of their straitjackets. Indeed when the illusion of stable reality shifts or cracks, however slightly, it’s like a wake-up call. I’m reminded that very little is as cut and dried as some scientific popularisers insist; and that there is a way out of what we’ve gone and locked ourselves into.

Samenvattend zouden we kunnen concluderen dat de aard en de richting van onze aandacht voor een belangrijk deel bepalend is voor wat we gaan zien en aantreffen.
Ofwel wij mensen zien veelal wat we willen zien! En dat blijkt dus ook voor wetenschappers op te gaan.
De andere kant van diezelfde medaille is dat we vaak niet (willen) zien wat zich toch klip en klaar voor onze neuzen afspeelt en voltrekt. Daarover is dan (toevallig?) in een volgend nummer van Human Givens magazine een mooie uiteenzetting te vinden.

Dat betreft dan een interview door Denise Winn met Margaret Hefferman onder de veelzeggende titel: ‘Ignoring the glaringly obvious’.
Margaret Hefferman is naast onderneemster en chief-executive ook auteur van ondere andere het boek Wilfull Blindness.
Zij definiëert ‘wilfull blindness’ als een keuze om de werkelijkheid niet onder ogen te zien en liever weg te kijken.
Een citaat uit de inleiding:

‘Many, perhaps even most, of the greatest crimes have been comitted not in the dark, hidden where no one could see them, but in full view of so many people who simply chose not to look and not to question. Whether in the Catholic Church, … Nazi Germany, Madoff’s funds, the embers of BP’s oil refinery, the military in Iraq or the dog-eat-dog of sub prime mortgage lenders, the central challenge posed by each case was not harm that was invisible but harm that so many preferred to ignore.’

Het boek staat vol met voorbeelden van ‘wilfull blindness’, waarin het fenomeen ‘cognitieve dissonantie’ (uit het werk van Leon Festinger) niet zelden een belangrijke rol speelt.
Ze noemt Tony Blair, die alle bewijs en argumenten van het tegendeel ten spijt glashard en ogenschijnlijk telkens overtuigder blijft volharden dat zijn keus voor de oorlog in Irak de enige juiste en onvermijdelijke keuze was, dan ook ‘a poster child for cognitive dissonance’.


Een pregnant voorbeeld uit de wetenschap is het geval van Alice Stewart. Stewart was een ambitieuze Britse arts-onderzoeker, die in de 50-er jaren met de nodige vindingrijkheid en gedrevenheid een goed en gedegen onderzoek naar de toename van kankergevallen bij jonge kinderen op poten wist te zetten. De verontrustende resultaten van dit onderzoek wezen duidelijk en helder in de richting röntgenstraling tijdens de zwangerschap als de grote boosdoener. Haar bevindingen, waarvan de gegevens voor ieder toegankelijk waren en die in grotere onderzoeken aan Harvard in de VS bevestigd werden, door de ‘scientific community’ onder aanvoering van Richard Doll afgedaan als ondeugdelijk en onwetenschappelijk.
Tot ontsteltenis van Stewart duurde het vervolgens nog 25 jaar in de VS en 26 jaar in het Verenigd Koninkrijk alvorens de medische praktijk in overeenstemming met haar bevindingen en de 'glaringly obvious’ werd aangepast.
Zie en hoor hier dat verhaal uit de mond van Hefferman zelf met nog een lesje in falsificatie:

Zo blijken ook wetenschappers last van de nodige valkuilen te hebben en maar al te gemakkelijk uitglijders te kunnen maken. Ook hier steekt regelmatig het NKK-syndroom de kop op; zeker wanneer we de rol van de media en de verwachtingen van het publiek (jij en ik) daarbij betrekken.
Dat men in de wetenschap een open houding en onbevangen blik naar alle kanten zou, of moet kunnen, hebben, lijkt soms een gemeenplaats. Maar dat zien we in de praktijk bepaald niet altijd terug waardoor sommige zogenaamde wetenschappelijke zeker- en waarheden wel eens wat al te dogmatisch of sleets kunnen blijken. Nu weten we van ene Brederoo dat het nog altijd kan verkeren. En misschien is openheid (alsook open access en open content), zoals Hefferman stelt, niet direct de sleutel tot maar wel het vertrekpunt naar gedegen kennis of beter inzicht en, wie weet, ‘best practices’.

De les:

The moment one gives close attention to anything, even a blade of grass, it becomes a magnificent world in itself

Henry Miller

Discovery consists of seeing what everybody has seen and thinkng what nobody has thought

Albert Szent-Gyorgyi

<< vorige | volgende >>